Een tijdje geleden benaderde Emmely Kokshoorn me omdat ze voor haar opleiding een magazine ging schrijven over ‘Angst voor de dood’. Ze heeft verschillende mensen geïnterviewd en kwam zo ook bij de rol van het onderwijs uit. En zo heeft de missie van Mijn gouden traan ook een plek in dit magazine gekregen.
Uil voelt zijn veren kriebelen; vandaag is er iets bijzonders. Eerst weet Uil het niet zo goed, wat is er dan zo bijzonder vandaag? Dan beseft hij zich dat Ooievaar vandaag terugkomt van de wintervakantie. En dan vertelt Ooievaar altijd de mooiste verhalen. Uil en zijn vrienden wachten Ooievaar verheugd op.
Alles is anders
Maar dit jaar is het anders: Ooievaar is moe en het lukt niet om verhalen te vertellen. Terwijl Ooievaar slaapt, proberen Uil en zijn vrienden Ooievaar na te doen, ieder op zijn eigen manier. Maar niemand kan het precies zoals Ooievaar. Wat een mooie dag moest worden, blijkt een dag waarop ineens alles anders is als voorheen. Mooi dat dit zo benadrukt wordt, veel kinderen zullen zich kunnen herkennen hierin,
Ooievaar is heengegaan
Dit verhaal brengt uitgebreide taal. Eekhoorn zegt: ‘Ooievaar is heengegaan.’ Een zin die kinderen heel letterlijk kunnen nemen. Mooi is dat het verhaal inspeelt op de vragen die kinderen zouden kunnen stellen. Want waar is Ooievaar dan heengegaan? In het verhaal wordt dit door het gesprek tussen de dieren al uitgelegd. ‘Ik bedoel: ze leeft niet meer,’ legt Eekhoorn uit.
Samen een knoopje maken
Alle dieren hebben tranen en ze weten niks meer te zeggen. Ze houden elkaar vast en troosten elkaar: ze maken samen een knoopje (groepsknuffel). Ook is er ruimte voor de vragen die dieren hebben. Hoe kan Ooievaar nu ineens doodgaan? En wat moet er nu gebeuren? Allemaal vragen die kinderen ook vaak stellen als er een gebeurtenis plaatsvindt die het leven voorgoed verandert.
Afscheid van Ooievaar
Uil en zijn vrienden zorgen voor een mooi afscheid. Ze vertellen elkaar warme herinneringen aan Ooievaar. Samen zorgen ze voor een mooi graf. Er is ruimte voor het verdriet van de dieren. En dan staat Uil op als een echte uil; hij gaat een verhaal vertellen over Ooievaar. En ze besluiten dit ook volgend jaar weer te doen. ‘Er was eens een prachtige ooievaar…..’
De dierenwereld
Vaak blijkt in de boeken de dierenwereld een veilige en warme omgeving om te leren over afscheid nemen: voor kinderen én volwassenen. Want in dit boek zijn de vragen die gesteld worden door de dieren, de vragen die ook kinderen kunnen hebben. Doordat ze zijn geïntegreerd in het verhaal bevestigt dit ons dat de ruimte voor het stellen van vragen heel belangrijk is.
Levenslessen
De dieren nemen stap voor stap afscheid van Ooievaar en zijn hierbij heel betrokken. Die betrokkenheid is ook voor kinderen van groot belang wanneer zij afscheid moeten nemen van een dierbare. Een boek vol levenslessen en handvatten voor wat belangrijk is om aandacht aan te besteden als het om afscheid en verlies gaat. En omdat kinderen zich zullen herkennen in de gevoelens, gedachten en gedrag van de dieren, zal dit boek ook een linkje kunnen leggen met hun eigen verhaal.
Gespreksstarters
Dit verhaal kan uitnodigen tot gesprek. Deze vragen kunnen je op weg helpen.
Tips voor in de klas.
Zet een zin uit het boek als het ware in de spotlight erop en laat het gesprek ontstaan. Ruimte voor invalshoeken en achtergronden van kinderen, heel belangrijk. Ik geef een aantal suggesties:
‘We kunnen afscheid nemen’
‘In plaats van mooie verhalen uit het verre zuiden hoort iedereen zijn eigen verdriet’
‘Tegen de dood begin je niets’
Schrijfopdracht:
Schrijf je eigen ‘Er-was-eens-verhaal’. Laat de kinderen nadenken over voor wie zij een ‘Er was eens’ verhaal willen schrijven.
Verdriet mag er zijn en vraagt niet om oplossingen. Verdriet heeft ruimte nodig. Deze waardevolle boodschap brengt dit boek. Het zo belangrijk dat kinderen al vanaf jonge leeftijd ervaren dat verdriet er mag zijn en dat tranen niet weggestopt hoeven te worden. En hoe mooi is het dan dat je in het verhaal van Muis, Olifant en hun vrienden stapt en met ze meeleeft.
Leren over verdriet
Olifant voelt zich verdrietig en zondert zich af op de verjaardag van Muis. Verschillende dieren proberen Olifant op te vrolijken. Ze zoeken naar oplossingen zodat Olifant zich weer beter voelt. Zo brengt Kikker hem een cadeautje. Ook de anderen dieren proberen het verdriet van Olifant te laten verdwijnen. Maar Olifant voelt zich niet beter. Dan zegt Muis het volgende: ‘Praat maar met me over je tranen, Olifant.’
Olifant kan het verdriet niet langer tegenhouden en begint te huilen. Daarna is het verdriet weg en voelt Olifant dat hij weer feest wil vieren. Het verhaal biedt voor kinderen, en ook voor volwassenen trouwens, veel aanknopingspunten met het eigen leven. Een krachtige en symbolische manier om te leren over verdriet.
Elephant in the classroom
Achter in het boek staat de songtekst van The Bowery ‘Te elephant’. Het verhaal van ‘Olifant op het feest’ is hierop gebaseerd. Zoals je misschien al weet gebruik ik deze metafoor graag ook voor in de klas: soms is er duidelijk iets aanwezig, maar wordt er niet over gesproken. Dan heb je ‘the elephant in the classroom’. Dit lied kende ik nog niet en ik vind het super dat ik deze nu heb leren kennen.
Over de makers van dit boek
Je merkt dat Laurina en Linda hun door hun eigen ervaring dit verhaal met veel missie en kracht vertellen en vormgeven. Daardoor voel je de boodschap extra en dat geeft je een heel fijn boek in handen om met kinderen verdriet bespreekbaar te maken.
Een boek dat ik als kind had willen lezen en een boek dat op elke school aanwezig zou moeten zijn: niet in de kast maar in de hand van de leerkracht om voor te lezen en om met kinderen over te praten. En waarom ik dit boek een extra warm hart toedraag? Het thema van dit boek zorgt voor een perfecte basis om gouden tranen te laten glinsteren.
Tips voor in de klas:
Het verhaal van Olifant en zijn vrienden leent zich uitstekend voor gesprekken met kinderen. Ik geef hieronder een aantal gespreksstarters, verdiepingsvragen en reflectievragen. Deze starters en vragen helpen je op weg om de lijn van het verhaal duidelijk te maken en om verder te filosoferen over dit onderwerp. Niet de juiste antwoorden doen ertoe maar de ruimte en vrijheid om dit onderwerp te verkennen.
Gespreksstarters verhaal:
-Wat is er met Olifant aan de hand?
-Welke oplossingen bedenken de vrienden van Olifant?
-Hoe komt het dat de oplossingen van de vrienden niet werken?
-Wat doet Muis anders?
Verdiepingsvragen verdriet:
–Waardoor kun je je verdrietig voelen?
-Kun je verdriet meten?
-Heeft verdriet een oplossing nodig?
-Duurt verdriet altijd even lang?
-Is verdriet als je je beter voelt helemaal weg?
-Zijn alle tranen hetzelfde?
Reflectievragen:
-Voel jij je ook wel eens zoals Olifant? Wil je een voorbeeld geven?
-Herken je het gevoel van een buik vol met tranen?
-Lucht huilen op?
-Voelen alle tranen voor jou hetzelfde?
-Hoe heb jij weleens iemand geholpen die zich verdrietig voelde?
Vind jij het belangrijk om dit mee te geven aan kinderen? Wil jij je kinderen vertellen wat we herdenken en waarom? Allereerst zoom ik in op het begrip herdenken. Daarna geef ik tips voor herdenken met kinderen.
Herdenken is op een plechtige en bewuste manier denken aan een overleden dierbare of gebeurtenis uit het verleden: een gebeurtenis of dierbare in herinnering nemen. Dit herdenken gebeurt natuurlijk het hele jaar door op kleinere schaal in familie-, school- of werkring. Maar ook op landelijke schaal met collectieve belevenis: op 4 mei. En dan worden gebeurtenissen van langer geleden herdacht: de Tweede Wereldoorlog, maar ook zeker gebeurtenissen die zich korter geleden afspeelden en die nog steeds aan de gang zijn. Denk aan de mensen die niet in veiligheid zijn en moeten vluchten. Ook vandaag.
En laten we kinderen niet onderschatten, zij krijgen ook het nieuws mee, kijken het Jeugdjournaal en beseffen zich steeds beter dat vrijheid geen vanzelfsprekendheid is. Daarom is het waardevol dat kinderen meegenomen worden in de tijdlijn van de maatschappij waar ze in leven. En dat gaat dan over gebeurtenissen van langer, korter geleden en over gebeurtenissen in het nu. Herdenken kunnen we kinderen leren en meegeven. Leg ze in hun eigen taal en passend bij hun leeftijd uit waarom we vandaag herdenken. En geef ze eventueel iets te doen in aanloop naar de herdenking. Dat geeft kinderen eigenaarschap en het gevoel een onderdeel te mogen zijn van iets met zoveel lading.
Wist je dat er kransen worden neergelegd omdat deze staan voor oneindigheid. Want je ziet de vorm van een cirkel in een krans. De kransen benadrukken dat we altijd aan deze mensen en aan de gebeurtenissen van toen zullen denken.
De website www.denkboek.nl leert kinderen, en volwassenen trouwens, over herdenken en vertelt verhalen van mensen die leefden in de oorlog. Je kunt zelf een herdenking samenstellen en passende rituelen kiezen. Wist je bijvoorbeeld dat er in Nederland meer dan 4000 oorlogsmonumenten zijn? Zoveel te ontdekken op deze website. Ook een verrijking voor in de klas.
De kleine soldaat legt in weinig taal en heldere afbeeldingen uit over het thema oorlog. Een boek met hoop voor de toekomst en de ervaringen die voor altijd bij je horen.
‘Op de vlucht’ is een boek dat met hele krachtige zinnen begint.
Stel je voor toch
er is oorlog
En zo wordt je meegenomen in het gevoel en de angst die veel mensen op deze wereld moeten voelen. Heel waardevol om met kinderen te bespreken.
Een verhaal over afscheid nemen van een thuisland.
Over de angst die daarbij komt kijken.
Een verhaal over wennen in een nieuw land. Je welkom voelen en soms niet.
4 en 5 mei vallen eigenlijk overal in de meivakantie. En bij terugkomst op school, als de vakantie wordt besproken, kun je natuurlijk alsnog stilstaan bij deze belangrijke dagen. Je geeft kinderen de belangrijke boodschap mee dat herdenken erbij hoort. Maak kinderen bewust van het feit dat deze dagen er ook toe doen en zoek naar een manier om. al is het maar kort, aandacht te besteden aan 4 en 5 mei.
‘Er is maar een land: de aarde
Er is maar een volk: de mensheid
Er is maar een geloof: de liefde’
DR. F.M. Wibaut
Ik schreef dit gedicht vanuit dat wat ik om me heen zag in het onderwijs. Er zijn scholen waar de keuze wordt gemaakt om geen cadeautjes te knutselen omdat dit voor kinderen die een vader of moeder moeten missen, moeilijk en pijnlijk kan zijn. En natuurlijk is dit waar. Maar ook is dit een aanhaakmoment om erkenning te geven aan het verhaal van deze kinderen en tevens een levensles voor alle kinderen.
Er zijn ook kinderen die stilzwijgend hetzelfde maken als de kinderen uit hun klas omdat ze niet lastig willen zijn en niet op willen vallen. Iets weghouden en uit de weg nemen is beschermen op de verkeerde manier volgens mij. Wel kun je kijken naar mogelijkheden. En het allerbelangrijkste is misschien wel: vraag aan het kind waar het behoefte aan heeft.
In deze blog deel ik een aantal praktische tips waaronder het mama-ritueel en bespreek ik zes boeken die ondersteunend en erkennend kunnen zijn voor kinderen en jongeren die een moeder moeten missen.
Praktische tips
Overal en ergens, Pimm van Hest & Sassafras de Bruyn
Yolanda verliest haar moeder en gaat naar haar op zoek. In verbinding met de dierbaren om haar heen vindt ze uiteindelijk haar moeder. Ze vindt haar moeder in herinneringen, in anderen, in dingen, in emotie. Haar zoektocht heeft haar de mogelijkheid om stukje bij beetje het verlies van haar moeder te integreren in haar leven. Op deze manier kan ze verbinding maken met de toekomst. Yolanda ontdekt dat mama overal is.
Ik wil je nooit vergeten, Joanna Rowland & Thea Baker
Een prentenboek dat gaat over het gemis van een dierbare. Er wordt niet specifiek genoemd om wie het gaat en daardoor is dit boek passend in veel verschillende situaties. Herinneringen staan centraal en geven het meisje, de hoofdpersoon, veerkracht en troost. In het boek maakt het meisje een doos voor herinneringen. Ze gaat naar plekken toe waar ze graag kwam met diegene die ze mist en ze vraagt aan andere mensen herinneringen. Ze verzamelt allerlei dingen die haar verbinden met de persoon die ze mist en vult de doos. Het boek eindigt met een prachtige tekst.
Je zult altijd bij me zijn
Waar ik ook ben
Als ik je mis
Dan denk ik aan je
En ik zal je nooit vergeten
Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk, Ineke van Essen
Wat dit boek bijzonder maakt zijn de verhalen van kinderen die een ouder verloren zijn. Het boek behandelt alle verschillende aspecten van rouw: wat is er gebeurd, wat is er veranderd, hoe voel je je, waar ga je naar toe als je dood bent, ik denk aan jou en weer naar school. Het is een boek vol afwisseling: tekeningen, tekst, informatie. Een boek om samen met een kind stukje voor stukje te lezen. En voor kinderen om in te bladeren en om herkenning te vinden. Volwassenen kunnen zich met dit boek verdiepen in de wereld en beleving van kinderen. Bijvoorbeeld de ervaring van Roeland (10 jaar):
‘Er is bij ons op school niemand die ook een vader of moeder heeft die is doodgegaan. Wel een jongetje waarvan de ouders gescheiden zijn. Die kan ook niet naar zijn vader. Van de vijfhonderd kinderen die bij ons op school zitten ben ik de enige. Ik praat er nooit over dat mijn moeder dood is.’
Ik mis mama, Rebecca Cobb
Een boek voor jonge kinderen dat door middel van heldere en korte teksten het verlies en gemis van een moeder bespreekt. Veel ruimte voor de wirwar aan gevoelens die je kunt ervaren wanneer je een dierbare verliest. De tekeningen ondersteunen deze gevoelens op een krachtige manier.
Lene op het dak van de wolken, Marieke van Riel & Irma van Osch
Een boek voor kinderen vanaf acht jaar. Lene is haar ouders verloren door een brand en woont nu samen met haar broertje bij haar tante, oom en oma. Dit boek kan heel mooi zijn om samen te lezen om dat er wordt geschreven over het vraagstuk rondom de dood. Wat is dat nu eigenlijk? En kan het dat je op een bepaalde manier toch nog contact hebt met jouw overleden dierbaren? Het dak van de wolken is plek waar volgens Lene haar ouders zijn, en waar ze hen in haar dromen af en toe ontmoet. Ook hoort ze haar ouders soms of voelt ze iets in haar lichaam, een kriebel. Haar oma begrijpt Lene.
In het boek staat ook een mooi hoofdstuk over de juf op school die een herinneringentafel gaat maken met de kinderen. De juf vertelt over het verlies van haar oma. En nodigt ook de kinderen uit hun ervaringen te delen. Lene kan vertellen over haar ouders. Dit gedeelte van het verhaal laat goed zien hoe belangrijk die erkenning op school is.
Verder zonder jou, Daan Westerink
Een boek met ervaringsverhalen van jongeren die een dierbare zijn verloren. De verschillende verhalen laten het unieke karakter van rouw zien. En het mooie vind ik dat iedere jongere aan het einde van zijn verhaal tips geeft aan school, andere jongeren en de omgeving. Dit boek helpt je om je te verplaatsen in de belevingswereld van jongeren en het kan jongeren steunen in het idee dat zij niet alleen zijn.
Dit boek gaat over sterrenkindjes: kinderen die in de baarmoeder of net na de geboorte overlijden. Wat mooi en waardevol dat er naast prentenboeken over dit onderwerp nu ook een jeugdboek is rondom dit onderwerp. Voor kinderen vanaf acht jaar om zelf te lezen: het mooiste is in de nabijheid van of samen met een volwassene. Maar ook is dit boek zeker voor ouders, leerkrachten en coaches om te lezen. Want wow, dit boek geeft zoveel inzichten en invalshoeken en laat je het rouwproces van kinderen en ouders meebeleven.
Het verhaal
De mama van Sem heeft een baby in haar buik en hij wil zo graag dat het een broertje is. Dat vertelt hij ook aan iedereen. Maar dan blijkt het bij de controle niet goed te gaan met de baby in de buik. En het is ook nog een zusje; Sem had juist aan iedereen verteld dat hij een broertje zou krijgen. Er worden verschillende onderzoeken gedaan, maar het zusje van Sem kan niet gezond meer worden en zal dood geboren worden. Het verhaal neemt je mee in het hele proces van verheugen op een nieuw gezinslid, het slechte nieuws, hoop, afscheid nemen, het schuldgevoel van Sem om dat hij eigenlijk een broertje wilde, en verder leven.
Twee perspectieven
In het begin is het even wennen aan de wisseling van perspectief. Het verhaal begint met de baby in de buik die vertelt hoe het daar is bij mama. Daarna lees je het volgende hoofdstuk verder vanuit de belevingswereld van Sem. Zo wisselen deze twee perspectieven elkaar elk hoofdstuk af. Wat in het begin wennen is, blijkt een mooie rijke benadering van het verhaal. Bijzonder is dat je als lezer ook baby Kato, al is ze overleden, steeds beter leert kennen. En daarmee voel je gelijk de erkenning voor alle sterrenkindjes. Want ook al is ze dood, haar leven blijft een onderdeel van het gezin. Zo is de boodschap van Kato aan het einde.
‘Want wij zijn broer en zus! En wij zijn sterk en dapper voor altijd.’
Magisch denken
‘Hij zal alle karweitjes opknappen en zorgen dat mama niets hoeft te doen. Dan sterft zijn zus niet! Daar is hij zeker van.’
Alle dilemma’s en overtuigingen waar een kind tegenaan kan lopen bij zo’n groot verlies, komen aan bod. Bovenstaand citaat laat zien hoe kinderen kunnen denken. Door iets te doen hopen ze dat ze op kunnen lossen wat er aan de hand is. Kinderen kunnen nog magisch denken: ze denken bijvoorbeeld wanneer ze goed luisteren, dat het weer kan worden zoals het was. Of ‘als ik niet had gedacht dat ik eigenlijk een broertje wilde, was mijn zusje niet doodgegaan.’
Toekomst
Sem heeft toch de behoefte om op een bepaalde manier na te denken over zijn zusje in de toekomst. Hij houdt van voetballen en wilde heel graag een stoer zusje. Eerst wilde zijn ouders zijn zusje ‘Saar’ noemen. Maar Sem heeft een meisje in de klas dat Kato heet, dat vindt hij een veel stoerdere naam. Zijn ouders besluiten hun dochter Kato te noemen.
‘Hij zal een tekening maken van Kato als voetballer. Ze moet een truitje dragen met haar naam erop en schoenen met noppen.’
De rode ballon
De titel van het boek is een metafoor. Opa vertelt aan Sem dat de rode ballon het lichaam van Kato is, hij blaast de ballon op en bindt een touwtje om het uiteinde. ‘Het rubber is het lichaam van Kato. Maar binnenin zit de lucht. Die zorgt ervoor dat de ballon leuk wordt.’ Als de lucht eruit is, heb je niet veel meer aan de buitenkant. Maar de lucht is niet weg, die is overal om ons heen. Zo is het ook bij je zus. Haar lichaam is net als de ballon, een leeg omhulsel. Maar zij is hier bij ons, net als de lucht.’
Ik ben enorm onder de indruk van deze uitleg. Wat kan een rode ballon tezamen met de uitleg uit het boek een mooie opening zijn voor een les over ‘de dood’(zie tips voor de leerkracht onder aan deze blog).
Rouwhoekje (=koesterhoekje) in de klas
Natuurlijk lees ik dit boek met de bril van rouw- en verliesbegeleider voor het onderwijs. En wanneer de meester een hoekje heeft gemaakt in de klas, is dit schrikken voor Sem. Wilde hij dit wel? Er is niets aan hem gevraagd en hij heeft geen beslissing kunnen nemen over dit hoekje in de klas.
Belangrijk dat dit ter sprake komt in het boek. Want daaruit komt de behoefte van kinderen om op een of andere manier eigenaarschap over de situatie te voelen, duidelijk naar voren. Goed bedoeld van de meester, maar zoveel krachtiger als er aan Sem gevraagd wordt wat hij wil. Kinderen kunnen heel goed aangeven wat ze willen.
Eerlijk en open
Het verhaal laat voor kinderen veel ruimte over om na te denken en te filosoferen waar iemand ‘is’ na de dood. En ook is er duidelijke taal, soms met humor, die kinderen in eerlijkheid vertelt hoe dingen gaan; in het ziekenhuis, tijdens de begrafenis, in de rouwgroep, op school en bij de psycholoog.
Belangrijke organisaties en jaarmomenten
Verschillende organisaties die zich inzetten voor ondersteuning na het verlies van een sterrenkindje komen voorbij in het verhaal. Dit maakt het actueel en informatief. En verschillende belangrijke jaarmomenten zijn een rode draad in het verhaal: hoe ga je om met een jaardag van iemand die is overleden? En hoe ervaar je Kerstmis en Oud en Nieuw?
Veel herkenning
Tijdens het lezen vond ik veel herkenningspunten. Soms bracht het me terug in de tijd en voelde ik weer heel goed wat ons gezin meemaakte toen mijn broertje plotseling overleed. En zo’n herkenningspunt zorgt voor een glinstering in mijn gouden traan: aandacht voor herinneringen en het gevoel dat je niet alleen bent. Dat maakt dit boek compleet, alle invalshoeken zijn aanwezig.
Tips voor leerkrachten
-Lees het boek eerst zelf en schrijf de zinnen die jou raken op met daarachter de nummers van de bladzijden.
-Wanneer je de opgeschreven zinnen bekijkt, kun je soms een thema of rode draad herkennen.
-Aan welke gebeurtenissen in jouw eigen leven linken de passages die je het meeste raken?
-Voor welke kinderen in jouw klas kan dit boek connectie hebben met hun eigen levensverhaal?
-Welke vragen kunnen kinderen stellen na het lezen van dit boek? Brainstorm deze even onder elkaar op een blaadje of in een word-document.
-Welke zinnen kun je gebruiken om met kinderen een open gesprek aan te gaan over rouw en verlies?
– Wil je het boek gaan voorlezen dan kun je als intro eerst een rode ballon meenemen en uitleggen wat opa vertelt aan Sem. Dit is een mooie beeldende uitleg waar ieder kind over na kan denken en zijn mening en levenservaring aan kan koppelen. Houdt ook rekening met religie en verschillende zingevende verhalen die kinderen van huis uit meekrijgen.
Organisaties die genoemd worden:
Een boek dat op deze Valentijnsdag absoluut een hartje mag krijgen. Een prachtig troostend en verbindend sprookje. Je kunt het lezen, je verwonderen en je hart verwarmen met de mooie teksten en prachtige illustraties met snijwerk. Ik heb enkele zinnen uitgelicht omdat ze met hun symbooltaal raken en een klein kunstwerkje op zich zijn.
‘In dit kistje zit alles wat je nodig hebt.’
Yuto krijgt van een meneer in een winkel een kistje. ‘In dit kistje zit alles wat je nodig hebt,’ zegt de man. Yuto neemt het kistje mee, maar het gaat niet open. Er gaat een tijd voorbij en dan vlak voor zijn zevende verjaardag droomt Yuto over de man. Dan weet Yuto dat dit zijn cadeau is voor zijn zevende verjaardag. Hij doet het kistje open en ziet daar een pit in de vorm van een hart.
‘Soms is er meer dan we met onze eigen ogen kunnen zien.’
Yuto stopt de pit in een pot en de eerste tijd is er nog niets te zien. De boodschap van zijn moeder is: ‘Heb geduld. Soms is er meer dan we met onze ogen kunnen zien.’ Een hele waardevolle levensles. En dan in de nacht voor zijn achtste verjaardag droomt Yuto weer over de man. De volgende dag is er een begin van een boompje; het begin van iets groots.
‘Zoek een plek waar er ruimte is om te groeien. En waar je hart een sprongetje maakt.’
Wanneer de boom steeds groter wordt, zoekt Yuto een plek uit waar de boom verder kan groeien. Zijn moeder zegt hem te kiezen voor een plek waar zijn hart een sprongetje maakt: dit wordt een plek boven op de heuvel.
‘Wie liefde geeft, kan alles laten groeien.’
Yuto gaf de boom water en liefde: en zo groeide de boom uit tot een krachtige en indrukwekkende boom. De boom als synoniem voor het leven: want altijd was de boom daar: bij verdriet en blijdschap, bij woede of angst. En het leven wordt weer doorgegeven aan de volgende generatie.
‘Kijk en luister met je hart. We zijn nooit alleen. Nooit.’
Yuto ontmoet zijn vrouw bij de boom. Ze vraagt aan Yuto waarom hij daar alleen zit bij de boom. Hij geeft nooit alleen te zijn. Doot het bladerdek heen kijken we naar het leven van Yuto. Hij wordt ouder en wanneer zijn vrouw overlijdt, neemt hij afscheid van haar bij de boom. Na een tijd ziet hij een rood hart aan de boom verschijnen. Deze valt in zijn schoot en hij stopt het hartje in een kistje. Yuto geeft het kistje weer door aan een jongetje dat hij ontmoet bij de boom.
Levenslessen met ruimte voor eigen symboliek
Dit is een boek waar je over kunt nadenken, waar je jouw eigen levenssymboliek in kan vinden. Heel knap gemaakt. Letterlijk hartverwarmend en voor alle leeftijden. Naar aanleiding van het verhaal heb ik een aantal hartenvragen geformuleerd.
Hartenvragen na het lezen van het boek:
Op welke plek maakt jouw hart een sprongetje?
Hoe kun je voelen dat je hart een sprongetje maakt?
Welke zin uit het boek wil jij in een hartje stoppen?
Wie in de omgeving is jouw boom?
Wat kun je allemaal voelen in je hart?
Hoe kun je kijken en luisteren met je hart?
Aan wie zou jij het kistje willen geven?
Wat zou jij in het kistje willen stoppen?
Toen ik het boek kocht en later doorlas, kon ik niet stoppen met kijken en lezen. Ik wist het meteen, dit boek verdient een eigen blog. Omdat ik zoveel mogelijkheden zie voor ouders, leerkrachten, kindercoaches en andere volwassenen die kinderen met verlies echt zien. Natuurlijk om het cadeau te geven. Maar zie ook de kans om het boek zelf te lezen en laat je inspireren door de verrassende invalshoeken. Ik probeer een beschrijving te maken, maar ga het vooral zelf beleven. Want dit boek is een prachtige reis: ook voor volwassenen.
Verhaal van Kariene
Het doeboek start met het verhaal van Kariene, de maakster zelf. Kariene verliest haar vader als ze elf is. Wanneer Kariene volwassen is ontmoet ze de moeder van Elin. Deze ontmoeting stimuleerde haar dit boek te maken. Want ook Elin moet haar vader missen. Karien schreef en tekende alles wat haar geholpen heeft. De mooie boodschap die in dit boek zit is dat het verlies voor altijd bij je hoort, het is jouw puzzel van het leven.
Voelen, tijd en kijken
Aan de hand van deze drie hoofdthema’s wordt op creatieve wijze de veerkracht gestimuleerd. Kariene legt uit dat er een plekje was in haar lichaam dat alles wist, zoveel meer dan je hoofd dat soms juist paniek en onrust veroorzaakt. Voelen geeft vertrouwen en rust.
Ook is tijd een belangrijk element: herinneringen, mooie momenten maar ook moeilijke dingen die je hebt meegemaakt. Via tijdlijnreizen kun je overal naar toe, en het mooiste is, je kunt altijd terug naar het nu.
Met de brillenwinkel als metafoor worden kinderen uitgedaagd om na te denken over welke bril ze opzetten, wanneer ze naar hun eigen leven kijken. Met oefeningen die je spelenderwijs kunt doen. En die ook zeker voor volwassenen uitdagend kunnen zijn. Je wordt meegenomen in tekeningen die kinderen uitnodigen om na te denken over hun eigen wijze van omgaan met datgene wat hun leven voorgoed heeft veranderd.
Taal
Ik vind de taal die Kariene gebruikt echt fantastisch. Woorden als tijdreisje, lanterfanten, vertoveren, levenseiziger en levensuitvinder: ze prikkelen jouw ervaring, beleving en kijk op dat wat je hebt meegemaakt. En kan ik er nog zoveel meer noemen, echt waar. Het boek staat er vol mee. Dit soort woorden zetten mijn gedachten aan en zien direct de mogelijkheden voor in de klas. Een les over reizen over jouw eigen tijdlijn. Zou dat niet heerlijk zijn?
Je bent niet alleen
Misschien vind ik dit wel de krachtigste boodschap in het boek. Ik weet dat ik hier als jong meisje op de basisschool heel erg mee worstelde: het gevoel anders te zijn. De verhalen van andere kinderen kende ik niet. En het werkt echt, wanneer je dit boek doorleest voel je de erkenning en herkenning door de tekeningen op de bladzijden heen. Ook omdat Kariene haar verhaal vertelt en je zo meeneemt door het hele doeboek heen en je door prikkelende vragen en opdrachten op veerkrachtige wijze naar jouw eigen levensverhaal laat kijken.
Wow, wat een nieuws. Ik denk dat ik niet helemaal verwacht had dat ook de scholen nu al dicht zouden gaan. In ieder geval niet het PO. Ik was ik nog bezig met een blog met herinnertips voor in de klas, ik besluit deze blog nu direct om te vormen tot een blog die jou als leerkracht een beetje steun en vertrouwen geeft en wellicht inspiratie om de verbinding met jou klas te houden.
Een situatie die ineens helemaal anders is, dit heeft zeker elementen van rouw in zich. En wanneer we dit meemaken schieten we vaak in overlevingsstrategieën. Misschien herken je dat bij jezelf: je gaat plannen maken, overleggen met collega’s, manieren bedenken om de klas bij elkaar te houden of misschien wacht je wel even af. Allemaal heel begrijpelijk en eenieder doet dat op zijn eigen manier. Ik herken het ook zeker bij mezelf en probeer te bedenken wat ik kan doen voor mijn klas
Ik zet mijn eerste ideeën ter inspiratie op papier. Er geen goed of fout, maar misschien heb je er iets aan. En ook hoor ik graag jouw aanvulling.
Heb vertrouwen in sterke schouders
Ongetwijfeld gaat er allemaal nieuws komen over resultaten, achterstanden en tijd die we missen. En je hoort me niet zeggen dat het er niet is. Alleen denk ik dat het veel meer gaat om hoe kinderen hier mee om leren gaan. De levenslessen die ze leren en de ze veerkracht die ze opdoen.
Hoe moeilijk het soms ook is. Laat je als leerkracht niet gek maken, vertrouw op jezelf en de basis die je in de eerste vier maanden van dit schooljaar al hebt gelegd. En vertrouw op de sterke schouders van kinderen, en natuurlijk die van jezelf.
Maak morgen een groepsfoto in de kerst-versierde klas
Zet deze foto op de groepssite, stuur ‘m naar de ouders, of geef de foto mee naar huis. We kunnen dan wel niet met Kerst op school zijn, dan nemen we de klas een beetje mee naar huis.
Geef aandacht aan wat je wilt achterlaten in 2020 en kijk naar de toekomst
Denk samen na over de vraag: Wat laat je liever achter in 2020? Daarna kun je praten over waar de kinderen naar uitkijken. Een blik op de toekomst geeft kracht. Je geeft aandacht aan de realiteit, en geeft perspectief.
Zoek een vast herkenningspunt in jouw klas.
Elke klas heeft wel een symbool, herkenningspunt, boek etc. dat een vast baken is in jullie klas. Dit kan ook een zin of woord zijn. In sommige klassen wordt gewerkt met een klassenpop. Stel deze centraal in de online lessen: af en toe, hoeft niet altijd. Maar dit geeft herkenning en legt een verbinding tussen thuis en school.
Zelf werk ik met de glunderketting en dit is een symbool voor de klas als geheel. Deze zet ik dan ook weer centraal in eventuele online lessen. Of ik stuur een foto van mijzelf met de ketting wanneer kinderen online werk toesturen.
Werkwoorden voor de leerkrachten
Wanneer ik met leerkrachten praat over rouw en verlies op school, denk ik graag in werkwoorden voor de leerkracht. En dan andere werkwoorden dan die we misschien normaal gewend zijn. In situaties rondom rouw en afscheid, en in dit geval een situatie die ineens anders is, gaat het niet over oplossen. Je kunt de realiteit niet veranderen.
Wij gaan graag in de actiestand: we zijn doeners. En in deze situatie is ‘zien’ misschien wel het allerbelangrijkste werkwoord voor de leerkracht. Het gaat dan om het kind zien en daarna pas de leerling. Een gevleugelde uitspraak van Luc Stevens.
Want als je de connectie met de kinderen houdt, zet je je basis die je in de klas hebt gelegd voort in januari. Daar heb ik alle vertrouwen in.
Deze periode leent zich bijvoorbeeld goed voor chocoladeletter symboliek. Geef een kind of volwassene de eerste letter van de naam van diegene die gemist wordt. Een moment van erkenning, aandacht kunnen hebben voor diegene die er niet meer is. En zo is diegene er toch bij, al is het op een heel andere manier. Het verdriet kan aangeraakt worden. In deze blog beschrijf ik de chocoladelettersymboliek van een moeder en geef ik tips voor in de klas. Wil je meer tips rondom sinterklaas, rouw en kinderen: lees dan de blog die ik eerder schreef.
Inspirerend berichtje
Zo ontving ik onlangs een berichtje van een moeder die voor haar twee dochters van 15 een chocoladeletter kocht: de ‘P’ van papa en de eerste letter van zijn naam. Een inspirerend berichtje. Want dit was in deze tijd een moment van erkenning, voor de dochters en de moeder.
Bij elke hapje dichtbij
De dochters van vijftien jaar vonden het mooi om de letters te zien. Steeds als ze een hapje nemen, is het gevoel dichtbij. Hun vader mag er ook nu nog zijn. Een toegankelijke manier in deze tijd om te denken aan wie je mist.
De moeder schreef er een gedichtje bij en met toestemming deel ik dit gedichtje. Laat je inspireren
Chocoladelettersymboliek in de klas
In de klas worden vaak letters gekleurd en geknutseld in deze periode. Vaak wordt hiervoor de eerste letter van de naam van een kind gekozen. Maar wat gebeurt er als je kinderen de letter van een lief familielid laat kiezen. Dit geeft gelijk de ruimte aan kinderen die iemand moeten missen om deze letter te kleuren of te maken.
Zo’n activiteit schept ruimte voor verhalen en kan een aanhaakmomentje voor kinderen zijn om te vertellen over diegene die ze missen.
Begin de activiteit bijvoorbeeld als volgt:
-Vandaag kiezen we letter van iemand die we heel lief vinden, aan wie we soms extra denken of de letter van iemand die we missen.
-Deze letter gaan we mooi versieren en kleuren.
-Om de letter heen of juist in de letter, kun je mooie herinneringen schrijven aan diegene die je mist. Bij jonge kinderen kun je dit samen doen.
Tips:
-De letter lamineren maakt deze geschikt om neer te leggen op de begraafplaats.
-De letter (bij voorkeur een iets kleiner formaat) kan ingelijst worden voor in een koesterhoekje.
-Eventueel kunnen er meer letters gemaakt worden om aan familieleden te geven: de mensen die ook veel denken aan diegene die gemist wordt.
-Wanneer de hele klas iemand moet missen, kan de letter gegeven worden aan de nabestaanden. Ook mooi als er dan herinneringen of troostwoorden omheen staan.
-De letters een tijdje ophangen in de klas, maakt de mensen die gemist worden, of aan wie extra gedacht wordt een beetje aanwezig in de klas.
Wil je meer weten over symboliek en herdenkingsrituelen voor kinderen. Kijk dan eens bij Ik denk aan je.