Verlanglijstje van een kind in rouw 

Wat zou er staan op het Sinterklaasverlanglijstje van een kind dat rouwt? Misschien is er wel een gelovig kind dat al kan schrijven: en dit kind schrijft op zijn lijstje zet dat hij zijn vader terug wil. Of dat zijn ouders weer bij elkaar komen. En dan waarschijnlijk opgeschreven onder het spectaculaire speelgoed dat hij ook wil hebben. Want dat zijn kinderen: ze lijken de rouwbeleving in en uit te gaan, ze rouwen in stukjes.

‘Sinterklaas, mag ik mijn vader terug’

Jongere kinderen zeggen het misschien spontaan of vragen het daadwerkelijk aan Sinterklaas. Zoals een paar jaar geleden een meisje die op school aan Sinterklaas vroeg of ze haar vader terug kon krijgen. Sinterklaas moest even slikken. Er zullen ook kinderen zijn die het denken en niet durven zeggen. Die aanvoelen dat het moeilijk is voor hun ouders of directe omgeving.  En oudere kinderen snappen natuurlijk dat de overleden persoon niet meer terug kan komen, maar feestdagen kunnen extra dat gevoel van gemis activeren; bij kinderen én bij volwassenen.

Alles is anders  

Stille verlangens, uitgesproken verlangens. Er spreekt een behoefte uit. Kinderen zoeken de verbinding met hoe het vorig jaar was, hoe het was voordat hun levensverhaal voorgoed veranderde. Dat mama altijd pepernoten bakte en nu oma. Maar nu is alles anders. Of dat je kleine broertje op 5 december altijd al een uur voor het raam stond te kijken of hij Piet aan zag komen. Wiebelend van spanning. Dit jaar staat hij er niet meer. Of dat kinderen Sinterklaas twee keer vieren omdat hun ouders gescheiden zijn.

Cadeautjes, plezier en gemis 

Het kan zijn dat een kind niets laat merken, zeker als er tijdens het vieren een feest meer mensen zijn. Een kind wil zijn kwetsbaarheid niet tonen maar kan het van binnen heel moeilijk hebben. En uiteraard willen kinderen ook gewoon plezier hebben en cadeautjes ontvangen. Hieronder zet ik een aantal tips uiteen voor het vieren van Sinterklaas wanneer er veel veranderd is in het gezin of in de directe omgeving. Deze tips zijn ook van toepassing in klassen en groepen.

In het gezin: 

1. Leg een kind uit hoe jij je voelt. Het tonen van oprechte gevoelens is belangrijk. En daarbij leg je uit dat dit niet door hem komt, maar door de situatie. Door de eigen gevoelens te tonen en uit te leggen geef je kinderen het goede voorbeeld.
2. Vertel een kind dat zijn gevoel er mag zijn. Kinderen kunnen blij zijn omdat ze een mooi cadeau krijgen en kort daarna heel verdrietig zijn; op dat moment voelen ze de pijn van het gemis. Benadruk dat dit mag en dat het erbij hoort. Ook kan het zijn dat kinderen zich heel blij voelen en bijvoorbeeld niet hoeven te huilen. Hier kan dan schuldgevoel bij komen kijken. Maak kinderen duidelijk dat ze blij kunnen zijn en plezier kunnen hebben. Dit doet niets af aan hun gemis.
3. Bekijk wat werkt voor een kind en de omgeving (familie). Voel je niet verplicht om aan alles mee te doen. Eenieder rouwt op eigen wijze en het verschilt wat goed voelt. Blijf bij jezelf. En kijk goed naar de voorkeuren van een kind.
4. Houdt zoveel mogelijk vast aan tradities die gewoon zijn in het gezin. Dit geeft kinderen houvast en veiligheid. Tevens zullen ze de warmte van het samenzijn tijdens het Sinterklaasfeest ervaren. Ook als er verdriet is. Het doorleven van de pijn is een belangrijk element in de rouwverwerking.
5. Vorm samen een nieuw ritueel om te denken aan diegene die je mist. Dit nieuwe ritueel kan hand in hand gaan met de tradities die er waren. Een nieuw ritueel geeft de verandering op een veilige en liefdevolle manier vorm. 

In de klas: 

1. Benoem het verlies in de klas. En geef aan dat het voor het betreffende kind een moeilijke tijd is (doe dit altijd met overleg). Dat tijdens feestdagen het gemis extra pijnlijk kan zijn. Laat ieder kind reageren op iemand missen tijdens deze maand.
2. Doe iets samen met de klas. Laat de kinderen eventueel een gedicht maken voor het kind. Of een andere tekst bedenken op een bekende Sinterklaasmelodie.
3. Bedenk met de klas een ritueel. Wanneer een kind uit de klas is overleden, dan kan de klas een ritueel bedenken om het kind te gedenken. Even stil zijn met z’n allen voorafgaand aan het feest bijvoorbeeld. Er kan een kaarsje branden, iets voorgedragen worden. Ook kun je een ritueel (samen-moment) inzetten om alle kinderen te laten denken aan iemand die ze missen.
4. Geef als leerkracht een kleine krachtgever aan het kind. Bijvoorbeeld een kaart met kleine tekst, een mooie steen etc. Zie ook hieronder bij wat je het kind kunt geven.

Dingen die je kunt doen of geven:

1. Sta voorafgaand aan pakjesavond met z’n allen stil bij het verlies van een dierbare. Er kunnen een paar mooie woorden gezegd worden. Eventueel in dichtvorm.
2. Maak met de kinderen een Sinterklaaslichtjeshouder, bijvoorbeeld van een oude jampot. Dit lichtje kan branden bij de foto van diegene die er niet meer is.
3. Geef het kind in de schoen of op pakjesavond een cadeau wat een onderdeel kan zijn in het rouwproces. Bijvoorbeeld een fotolijstje (eventueel met versiersels om zelf te versieren naar eigen smaak), een medaillon met foto, een herinneringskoffertje, een dagboek. Uiteraard zit dit cadeautje tussen andere luchtigere cadeautjes die het kind wil hebben. Echter, zo’n specifiek cadeau geeft het kind erkenning en vertelt dat het gemis er mag zijn. Ook tijdens gezellig samenzijn; het wordt niet vergeten.
4. Geef het kind een steun gevend gedicht; dit kan ook uit ‘Sinterklaas’ zijn naam.
5. Geef het kind een bijzondere edelsteen; bijvoorbeeld de granaat, de heliotroop en de onyx. Stop dit in een mooi doosje met een uitleg erbij.
6. Geeft het kind de chocoladeletter van diegene die er niet bij is. Misschien beladen maar ook mooi. Helemaal als je een hele speciale kiest, mooi versierd.

Gouden levenslessen Sinterklaas

Wil je praktische handvatten om ook tijdens de Sinterklaastijd ruimte te geven aan rouw en verlies? Dan zijn de Gouden Levenslessen Sinterklaas een mooie optie. Chocoladelettersymboliek, verlanglijstjes maar dan anders en Herinneringen zijn de thema’s waarvoor je inspiratie krijgt.

Vier tips om vorm te geven aan vergankelijkheidsdag in het onderwijs

Een dag die in het leven is groepen door Bureau Morbidee. Een dag om de eindigheid van het leven bespreekbaar te maken. Natuurlijk kan dit op alle 364 dagen van het jaar zeker ook. Maar een dag benoemen tot speciale dag, geeft vaak extra ruggensteun. En helpt je er extra aan herinneren dat hier ook zeker aandacht voor mag zijn. Want aandacht voor de dood en verlies, leert je eigenlijk nog meer over het leven.

En als je goed oplet dan merk je dat kinderen ook onderzoek doen naar die eindigheid van het leven. Ze krijgen ermee te maken in hun persoonlijke leven én willen erover leren vanuit een ontwikkelingsbehoefte.

Daarom riep ik leerkrachten op om 22 september in de klas aandacht te besteden aan Vergankelijkheidsdag. En hoe kun je dit nu doen?

1.Lees een prentenboek voor

Lees een boek voor  dat een onderwerp als afscheid en verlies centraal stelt. Er zijn zoveel prachtige boeken die ook prima voorgelezen kunnen worden wanneer er geen acute situatie is. Check mijn boekenlijst voor suggesties.

2.Lees een gedicht voor

Lees een gedicht voor. Ik geef suggesties voor gedichten in deze blog. Met daarbij tips om een gedicht op een krachtige manier in te zetten. De symboliek van woorden kan zoveel doen. 

3.Geef ruimte aan herinneringen met Mees Kees

Samen nadenken over herinneringen: de mooie dingen die voorbij zijn en die je niet meer wilt vergeten. Een mooie introductie voor herinneringen kan dit filmpje van Mees Kees een mooi. Waarom dit zo’n fantastisch filmpje is?  

Mees Kees denkt ook zelf na over zijn mooiste herinnering. Hij geeft een mooi voorbeeld en brengt eens stukje van zijn persoonlijke verhaal in. Dit kan kinderen stimuleren om ook hun verhaal te delen.

De uniciteit van elk kind komt mooi naar voren. Zo heeft de jongen die zijn hamster Poef begraaft, een voorkeur voor cijfers en feitjes. Hij voorziet het project van jaartallen en andere cijfers.

De moeder van Mees Kees zegt deze wijze woorden: ‘Als je iemand mist is het belangrijk dat je een plek hebt om naar toe te gaan. Alsof je een sleutel in een slot steekt en een deur opent van een kamer waar allemaal mooie herinneringen verborgen liggen.’

Bekijk hier de aflevering Hamster van Mees Kees 

4.Een herdenkingsritueel in de klas 

Een klein ritueel in de klas hoeft niet veel tijd te kosten. Maar kan een hele fijne manier zijn om voor rouw en verlies een plek te geven in de klas. Denk bijvoorbeeld aan het aansteken van een kaarsje. Meer suggesties voor herdenkingsrituelen met kinderen geven wij in ons boekje ‘Ik denk aan je’.

www.ik-denk-aan-je.nl

Rouw en dichtbundels

Wil jij als leerkracht meer aandacht geven aan rouw en verlies? Begin dan eens met een dichtbundel die je mooi vindt en lees hier regelmatig een gedicht uit voor. In vrijwel elke dichtbundel staat wel een gedicht dat gaat over afscheid of dat raakt aan dit thema. In deze blog leg ik uit waarom gedichten de perfecte ondersteuner zijn in de klas om rouw en verlies aandacht te geven. Ook deel ik een lijst met inspirerende dichtbundels voor in de klas.

Waarom kinderen en gedichten een fijne combi zijn?

• Kinderen staan nog heel erg open voor de symboliek van woorden. Fijn voor jou als leerkracht, omdat er geen goede of foute antwoorden hoeven zijn. Jij kunt door middel van gedichten een warme en veilige omgeving scheppen waarin verschillende levensverhalen samen kunnen komen.
• Een gedicht geeft ruimte aan emoties en persoonlijke ervaringen.
• Een gedicht kan voor kinderen die persoonlijk verlies hebben meegemaakt voorzien in een aanhaakmomentje. En natuurlijk houd jij als leerkracht goed in de gaten hoe kinderen reageren op een gedicht met een bepaald thema. Jij weet welke kinderen je extra moet zien. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld het ‘gouden tranen brainstorm blad’.

Een gedicht als routine

Wanneer je elke dag een gedicht voorleest, wordt dit een herkenbare routine voor de kinderen. Die routine zorgt voor veiligheid en daarbinnen kan een thema als rouw en verlies een mooie plek vinden. Mijn tip: sla een gedicht dat gaat over afscheid en verdriet niet over, maar lees het voor en kijk wat er gebeurt. Natuurlijk is het belangrijk dat je wel comfortabel bent met dit onderwerp. Een afwisseling in gedichten is daarom fijn.

Van een gedicht een ritueel maken

Als leerkracht weet je het allerbeste wat voor jouw klas fijn is. En wanneer je aanvoelt dat het voor kinderen belangrijk kan zijn om een bepaald gedicht extra kracht bij te zetten, zoek dan bijvoorbeeld een voorwerp bij het gedicht. Wil je afscheid en verlies meer herkenning geven, dan kun je bijvoorbeeld een mooi kleed op een tafel leggen, en er een kaarsje op zetten om aan te steken. Je zult merken dat een brandende kaars extra gewicht geeft aan de woorden.

Hoe kun aan de slag gaan met een gedicht?

1. Bedenk een titel

Lees het gedicht voor zonder de titel te benoemen. Na afloop laat je kinderen een titel bedenken voor het gedicht.

2.Wat voel je?

Welke gevoel krijg je bij dit gedicht? Eventueel kun je gebruik maken van emotie-pictogrammen.

3. Aan wie denk je?

Een vraag die je kunt stellen als een gedicht bijvoorbeeld over afscheid nemen gaat. Je legt de vraag open neer en forceert niets. Kinderen hoeven geen antwoord te geven. Wel schep je op deze manier ruimte om kinderen eventueel de naam van een overleden dierbare te laten noemen.

4. Mooie zin of woord

Welke zin of woord uit het gedicht wil je op een briefje schrijven en bij je dragen?

5, Jouw illustratie

Maak een mooie tekening bij dit gedicht.

Suggesties voor dichtbundels

Ik huil omdat ik een traan heb, Stichting kinderen en poëzie

Gedichten van kinderen over verdriet, afscheid en de dood

Een bundel met gedichten die geschreven zijn door kinderen in de basisschoolleeftijd. De gedichten zullen ook andere kinderen aanspreken en deze kunnen hen tevens motiveren op zelf te gaan schrijven. De gedichten raken me enorm en nemen je mee in de wereld van de kinderen.

Superguppie, Edward van de Vendel

Een dichtbundel met korte gedichten over alledaagse dingen. Geschikt voor de onder- en middenbouw. Op blz. 22 staat het gedicht ‘Merel’. ‘Er lag een merel neergevouwen dood op het station.’

Lichtjes in je ogen, Hans & Monique Hagen

Mooie korte gedichtjes. Perfect voor kinderen in de kleuterleeftijd. Standaard ligt deze dichtbundel in mijn klas.

Op blz. 78 staat het gedicht pleisters. Over een poes die al zo oud is dat hij al bijna doodgaat misschien. Sluit mooi aan bij de ontwikkeling van kinderen.

Wat je moet doen als je over een nijlpaard struikelt, Edward van de Vendel & Martijn van der Linden

Gedichten waar je wat aan hebt

Fantastische gedichten die die allerlei situaties voorzien van advies in dichtvorm. Geschikt voor kinderen van de midden- en bovenbouw. Met humor en veel ruimte voor creatief denken en filosoferen.

Op blz. 32 staat het gedicht: Wat je moet doen als er iemand dood is gegaan die je niet zo goed kende.

Jij bent de liefste, Hans & Monique Hagen

Een dichtbundel geschikt voor onder- en middenbouw. Het gedicht ‘Als opa’ besteedt aandacht aan de levensloop.

Ik blijf altijd bij je, Sjoerd Kuyper & Marit Törnqvist

Deze dichtbundel vind ik geschikt voor de onder- en middenbouw. Het gedicht ‘Tijd’ kan een mooie aanzet zijn voor een gesprek over herinneringen en heden-verleden-toekomst.

Ik wou dat ik een vogel was, diverse auteurs

Een mooie verzameling met natuurgedichten: voor elke dag van het jaar een. Ook voor verschillende leeftijden geschikt. Op bladzijde 178 staat het gedicht ´Troostvogel´. En op bladzijde 225 het gedicht ´Dood vogeltje. Dit zijn slechts enkele suggesties. Want er staan nog veel meer mooie gedichten in deze bundel.

Doodgewoon, Bette Westera

Een dichtbundel met gedichten die allemaal over rouw en verlies gaan.

Als vlinders spreken konden, Yvonne van Emmerik

Een bundel met gedichten en verhalen rondom afscheid en dood. Ingedeeld per leeftijdscategorie.

Nadenken over de gouden tranen in jouw klas

De gouden tranen brainstorm heb ik ontwikkeld om gericht stil te staan bij de levensverhalen van de kinderen in jouw klas. Dit kan heel mooi aan het begin van het schooljaar, maar natuurlijk op ieder moment waardevol. Neem je een klas over? Ook dan is het waardevol om even een paar minuten te nemen om de gouden tranen brainstorm te doen. Er zijn inmiddels ook al leerkrachten die het blad bij de warme overdracht meegeven aan het einde van het schooljaar.

Hoe ga je te werk?

Je schrijft een naam in een gouden traan als het kind een ingrijpende gebeurtenis heeft meegemaakt. Je hoeft gebeurtenissen niet af te wegen of te vergelijken met elkaar.

Schrijf de naam op en daaronder beknopt de gebeurtenis die het leven van het kind voorgoed veranderde.

Bewaar het blad bijvoorbeeld in je klassenmap. Je zult merken dat je het op bepaalde momenten even erbij pakt. En soms kom je het onverwachts tegen.

Het mooie is dat deze start al verandering kan brengen in de erkenning die kinderen voelen. Want je denkt er over na en staat er bij stil. Jij als leerkracht weet ervan. Ik gun alle kinderen leerkrachten die even dit momentje van bewustwording pakken.

Meer activiteiten

In de download vind je meer opties om met kinderen na te denken over verschillende soorten tranen: aanhaakmomentjes om gouden tranen te laten glinsteren.

Vallende veertjes

Er zijn verschillende boeken rondom rouw, allemaal met een eigen invalshoek en unieke manier van een moeilijk onderwerp bespreekbaar maken. Het mooie vind ik dat ik veel boeken kan inzien. Dit boek van Monique Hurkmans (woordenvanger) en Brigida Almeida (beeldverteller), Vallende veertjes, beschrijft op een filosofische manier het missen van een zusje. En door dit onderwerp aan te snijden kan dit een erkennend boek zijn voor kinderen die een broertje of zusje missen. Ook wanneer ze deze niet zelf gekend hebben.

Jouw eigen levensverhaal

Begint je verhaal bij je geboorte? Of misschien al daarvoor? Dit boek benadrukt het belang van het kennen van jouw eigen levensverhaal. Wat gebeurde er voordat je werd geboren? Het is belangrijk om jouw eigen verhaal begrijpen: dit helpt je om samen met mooie herinneringen de toekomst tegemoet te treden.

Ama en Oya

Ama komt van de zee en Oya van het land. Wanneer Ama aanspoelt, lijkt Oya haar al te verwachten. In het verhaal wordt duidelijk dat Oya van kleuren en beelden is. Oya daarentegen duikt woorden op. Allebei missen ze een zusje. In gesprek komen ze daarachter en hebben ze samen een belangrijke missie.

Laatjes vol verhalen en herinneringen

In de hut van Oya zijn allemaal laatjes. Samen met Ama kan Oya daar verhalen in stoppen. Door het combineren van woord en beeld gaan ze daar samen mee aan de slag. De laatjes kunnen open en dicht, iedereen kan erbij. En elk laatje krijgt een veer en een verhaal.

Symboliek

De regenboog, golven, woorden, beelden, land, zee en veren: ze komen als symbool naar voren in dit verhaal. Ze geven kinderen de gelegenheid om eigen ervaringen en gedachten hieraan te koppelen.

Elke veer is een herinnering aan een lege plek thuis

Bovendien roept dit verhaal op tot filosofische gesprekken. Het is geen kant-en-klaar verhaal, maar biedt heel veel ruimte: ruimte voor een eigen symbolische wereld van betekenis. En ruimte voor het stellen van vragen.

Zinnen en beelden om in gesprek te raken

Dit boek nodigt uit om elke keer weer te lezen. En om de tekeningen te bekijken. Ook verdienen sommige zinnen het om apart herhaald te worden. Of om op te schrijven op een mooi papiertje en er nog eens extra over na te denken.

De mooie beelden en prachtige zinnen nemen je op een zoektocht naar het verhaal van je leven en de plek die overleden dierbaren daar altijd in zullen blijven hebben.

Vallende veertjes in de klas

Zeker een boek om in de klas te lezen. Naar mijn mening geschikt voor alle klassen. Om in gesprek te raken over het missen van een dierbare met bijzondere erkenning voor kinderen die een broertje of zusje missen.

En hoe mooi zou het zijn als je in de klas ieder kind een veer geeft en daar een verhaal bij laat schrijven over een belangrijke gebeurtenis in zijn of haar leven. Ik zie veel mogelijkheden rondom het symbool veren.

Je kunt dit boek bestellen via: info@huisvolherinnering.nl

Ik zou willen dat mijn leerkracht wist: met downloads

Misschien heb je de werkvorm van Kyle Schwartz uit de Verenigde Staten al een keer voorbij zien komen. Een simpele zin en enkele briefjes hebben in veel klassen al een groot verschil gemaakt in de levens van kinderen en in het gemeenschapsgevoel in de klas. Haar visie is dat alle kinderen het verdienen om voor gezorgd te worden en dat start met wat de leerlingen wensten dat we zouden weten. Voor inspiratie kun je de volgende hashtag bekijken of natuurlijk haar boek lezen. Een aanrader!

#iwishmyteacherknew

Ik besloot haar boek te lezen omdat haar werkvorm iets bewerkstelligt wat voor kinderen zo belangrijk is: erkenning, gezien worden, je verhaal kunnen vertellen en bouwen aan sterke relaties in de klas. Deze werkvorm kan een bijdrage leveren aan glinsterende gouden tranen. Daarom wil ik ook in Nederland zoveel mogelijk leerkrachten enthousiast maken voor deze vorm. Zeker aan het begin van het schooljaar kan dit een groot verschil maken: een gouden start van het schooljaar.

Stappenplan

In dit document heb ik het stappenplan dat Kyle in haar boek beschrijft, vertaald zodat je er in je klas mee aan de slag kunt. Ook zitten er bladen in dit pakket die je direct kunt uitprinten en gebruiken. Daarbij heb ik aanvullingen gemaakt. zodat je de versie kunt kiezen die bij jou en de kinderen in jouw klas past. Laten we verbinden en inspireren via de hashtag #ikzouwillendatmijnleerkrachtwist

1.Vertel het doel van deze activiteit

‘Het is voor juffen en meesters heel belangrijk om een goede band op te bouwen met de kinderen in de klas. Het is waardevol om elkaar goed te leren kennen.’ Voor jongere kinderen kan volstaan: ‘Ik geef om jullie. Ik wil graag meer van jullie weten zodat ik een betere leerkracht kan zijn.’ Wanneer kinderen ouder zijn, kun je meer uitleg geven over de achtergrond: ‘Er zijn veel dingen die leren beïnvloeden. En als jullie leerkracht wil ik weten hoe jullie leven er buiten school uit ziet’

2.Wees een voorbeeld

En deel zelf bijvoorbeeld ook een schoolervaring of iets anders wat de leerlingen in jouw klas zouden moeten weten. Je zou ook kunnen zeggen. #ik zou willen dat mijn leerlingen wisten….

3.Wees duidelijk over de mogelijkheden

De leerlingen hebben de controle. Ze kunnen de vraag op verschillende niveaus beantwoorden. Een antwoord kan ook zijn: ‘Ik zou willen dat mijn leerkracht wist dat ik graag blokfluit speel als ik thuis ben.’ Of: ‘ ik hou van dino’s.’ Vertel de leerlingen dat het oké is om een grappig, serieus, vrolijk of verdrietig antwoord op te schrijven. Niets opschrijven behoort ook tot de opties. Of iets wat ze leuk vinden in de klas, of juist niet. Ze kunnen ook aangeven of ze graag iets veranderd zouden zien in de klas.

4.Zoveel briefjes als je wilt

Vertel de kinderen dat ze zoveel briefjes mogen schrijven of tekenen als ze willen

5. Jonge kinderen kunnen tekenen wat ze willen zeggen

Eventueel kun jij erbij schrijven wat ze getekend hebben, zoals leerkrachten van jonge kinderen wel gewend zijn om te doen. Ik heb Kyle, de bedenker van deze werkvorm gesproken, en ze zei dat er inderdaad leerkrachten zijn van jonge kinderen die de werkvorm op deze manier uitvoeren. Bij de werkbladen die je uit kunt printen zitten bladen met meer ruimte om te tekenen.

6. Geef de kinderen verschillende opties voor het delen van hun antwoord

Ze kunnen hun antwoord oplezen in de kring. Ze kunnen er ook voor kiezen dat jij hun antwoord voorleest of dat jij het antwoord alleen voor jezelf leest. Kinderen kunnen de mogelijkheid hebben om hun naam er niet op te zetten. Wanneer oudere kinderen zich zorgen maken, is het misschien nodig om aan te geven dat volledige anonimiteit niet mogelijk is. Leerkrachten zijn immers vaak goed in het herkennen van handschriften.

Onderaan het briefje kunnen kinderen aangeven: ‘ ik wil hier met je over praten.’ Geef deze optie voorafgaand als mogelijkheid en schrijf de zin eventueel op het bord.

7. Wees je als leerkracht bewust van het feit dat er een antwoord kan komen dat actie vereist

Je kunt kinderen niet beloven dat het tussen hen en jou blijft. Of dat het binnen de muren van de klas blijft. Wanneer leerlingen zich er zorgen over maken kun je zeggen dat je het briefje privé houdt maar dat je ook doet wat je moet doen om de veiligheid van de leerlingen te waarborgen.

8. De uitvoering van deze activiteit kan per klas verschillen

Er kunnen gesprekken volgen en voortvloeien uit deze activiteit. Het kan zijn dat je een thema verder wilt uitwerken. Je kunt er dan materiaal bij zoeken, zoals een geschikt boek of andere werkvormen en activiteiten.

9. Vertel dat jij als leerkracht er bent om hen te helpen leren en dat het soms ook nodig is om kinderen te helpen met situaties buiten school

Benadruk dat jij er als leerkracht altijd bent om mee te praten. Dit kun je niet vaak genoeg zeggen. En dat je als leerkracht wilt weten wat hun passie is en waar ze nieuwsgierig naar zijn, waar ze over dromen en wat hun doelen zijn.

10. Zorg eventueel voor een waardevolle of creatieve herhaling van deze activiteit later in het schooljaar

Je zou kunnen denken aan: #ik wou dat de koning wist of #ik wou dat de directeur wist. Een ander idee is om een brievenbus in de klas te zetten die leerlingen het hele schooljaar de gelegenheid geeft om iets te delen met de leerkracht.

Boeken over het verlies van een vader

Je kunt op de afbeeldingen van de boeken klikken voor mee info.

Ik mis papa, Kai Lüftner

Een mooi kleurrijk prentenboek over het missen van een papa. Een boek dat de pijn weergeeft maar ook hoopgevend is doordat er mooi wordt beschreven dat de papa voor altijd bij de kleine jongen hoort. Een boek dat een aanzet kan zijn voor gesprekken met kinderen.

Ik wil je nooit vergeten, Joanna Rowland & Thea Bakker

Een prentenboek dat gaat over het gemis van een dierbare. Er wordt niet specifiek genoemd om wie het gaat en daardoor is dit boek passend in veel verschillende situaties. Herinneringen staan centraal en geven het meisje, de hoofdpersoon, veerkracht en troost. In het boek maakt het meisje een doos voor herinneringen. Ze gaat naar plekken toe waar ze graag kwam met diegene die ze mist en ze vraagt aan andere mensen herinneringen. Ze verzamelt allerlei dingen die haar verbinden met de persoon die ze mist en vult de doos. Het boek eindigt met een prachtige tekst.

Je zult altijd bij me zijn

Waar ik ook ben

Als ik je mis

Dan denk ik aan je

En ik zal je nooit vergeten

Papa draak wordt niet meer beter, Sacha Groen

Een boek over een ongeneeslijk zieke vader. Allereerst maak je kennis met de drakenfamilie. En wanneer je het verhaal van de schrijfster kent, raakt dit nog meer. De metafoor vind ik krachtig gekozen. Vaak zijn draken superhelden voor kinderen, net als papa’s. In het boek zien we dat ook wanneer ze ongeneeslijk ziek worden, ze altijd de held van een kind blijven. Ze geven krachten door in generatie en ondersteunen de ontwikkeling van een kind ook in de latere herinnering.

Ik schreef eerder een uitgebreide blog over dit boek.

Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk; Als je vader of moeder is doodgegaan, Ineke van Essen

Wat dit boek bijzonder maakt zijn de verhalen van kinderen die een ouder verloren zijn. Het boek behandelt alle verschillende aspecten van rouw: wat is er gebeurd, wat is er veranderd, hoe voel je je, waar ga je naar toe als je dood bent, ik denk aan jou en weer naar school. Het is een boek vol afwisseling: tekeningen, tekst, informatie. Een boek om samen met een kind stukje voor stukje te lezen. En een fijn boek voor kinderen om in te bladeren en om herkenning te vinden. En voor volwassen om je te verdiepen in de wereld en beleving van kinderen. Bijvoorbeeld dit stukje van Niels, 6 jaar:

‘We gingen altijd met papa naar her vliegveld om vliegtuigen te kijken. Nu gaan we daar nooit meer heen omdat papa nou dood is. Dat vind ik zo jammer, Misschien over vijf maanden, Dan wordt het misschien allemaal weer een beetje gewoon. Dan zijn we misschien al een beetje gewend aan dat papa dood is.’

‘Nu gaan we daar nooit meer heen omdat papa dood is.’

Lene op het dak van de wolken, Marieke van Riel & Irma van Osch

Een boek voor kinderen vanaf acht jaar. Lene is haar ouders verloren door een brand en woont nu samen met haar broertje bij haar tante, oom en oma. Dit boek kan heel mooi zijn om samen te lezen om dat er wordt geschreven over het vraagstuk rondom de dood. Wat is dat nu eigenlijk? En kan het dat je op een bepaalde manier toch nog contact hebt met jouw overleden dierbaren? Het dak van de wolken is plek waar volgens Lene haar ouders zijn, en waar ze hen in haar dromen af en toe ontmoet. Ook hoort ze haar ouders soms of voelt ze iets in haar lichaam, een kriebel. Haar oma begrijpt Lene.

In het boek staat ook een mooi hoofdstuk over de juf op school die een herinneringentafel gaat maken met de kinderen. De juf vertelt over het verlies van haar oma. En nodigt ook de kinderen uit hun ervaringen te delen. Lene kan vertellen over haar ouders. Dit gedeelte van het verhaal laat goed zien hoe belangrijk die erkenning op school is.

Verder zonder jou , Daan Westerink

Een boek met ervaringsverhalen van jongeren die een dierbare zijn verloren. De verschillende verhalen laten het unieke karakter van rouw zien. En het mooie vind ik dat iedere jongere aan het einde van zijn verhaal tips geeft aan school, andere jongeren en de omgeving. Dit boek helpt je om je te verplaatsen in de belevingswereld van jongeren en het kan jongeren steunen in het idee dat zij niet alleen zijn. Amber verliest haar vader als zij vijftien jaar is. Zij geeft onder andere deze tips aan school:

• Stap voor les even naar de leerling toe
• Laat weten dat school er rekening mee houdt
• Behandel haar normaal
• Het is niet erg dat ze even niet mee kan komen
• Een mentor hoeft niet degene te zijn bij wie ze wil uithuilen, maar kan wel als doorgeefluik fungeren
• Het hele docententeam moet op de hoogte zijn
• Geef het team de mogelijkheid om kennis op te doen over rouw

Tranenpotjes en geluksarmbanden: kinderen in de rouw, Karin Kuiper

Karin Kuiper schreef na haar boek ‘Je mag me altijd bellen’ dit boek over haar kinderen die rouwen om het verlies van hun vader. De drie leeftijden van de kinderen nemen je mee in verschillende ontwikkelingsfasen en hun groeiend begrip over wat dood zijn is. Ook laten de Bobbie, Noa en Dante hun eigenheid zien in hun rouw. Het boek is een fijne afwisseling van verhalen, tekeningen, uitspraken en anekdoten. Voor volwassenen fijn om te lezen en om in de taal van de kinderen te komen. En voor kinderen mooi om verhalen van andere kinderen te lezen die iemand missen. Dat kan het gevoel geven dat ze niet alleen zijn en tevens is het een mooie aanleiding voor een gesprek.

‘Ze zeggen dat ik geen vader heb. Maar ik heb wel een vader – hij is alleen dood’ Noa, 9 jaar

Stad vol ballonnen; Een jaar van rouw, Femke van der Laan

Een verhaal van betekenis opgeschreven door Femke van der Laan. De mooie woorden die Femke kiest, geven heel goed weer hoe verdrietig het is om je man te verliezen. En hoe verdrietig het voor de kinderen is om hun vader te verliezen. Maar ook hoe mooi het is om zoveel gouden herinneringen te hebben. Elk verhaal raakt door de pakkende manier van schrijven van met eigentijdse symboliek. Rouw in een herkenbare vorm maar met respect voor de uniciteit van eenieder. Vooral de liefde en aandacht voor de gouden tranen van haar kinderen glinsteren door dit boek heen. Door het schrijven van dit boek geeft Femke haar kinderen een vader die ook na zijn door nog voor hen zorgt. Hartverwarmend!

Eens stukje uit het boek omdat het zo mooi de schrijfstijl weergeeft:

‘Hoe denk je dat papa hem gevonden zou hebben?’ Ik kijk naar de tosti op het bord. Ik zie hoe de gesmolten kaas tussen de boterhammen vandaag komt, Het strakke streeppatroon. Ik ruik het geroosterde brood. De klodder ketchup op de rand van het bord. Hij zou hem perfect hebben gevonden. Als het brood verbrand was geweest, als er te weinig kaas op had gezeten, als de ketchup ontbrak; het zou niet hebben uitgemaakt. Ook dan was het de perfecte tosti. Dode ouders vinden alles perfect.

‘Dode ouders vinden alles perfect’

Kinderen leren over veerkracht: met downloads

Is deze hele periode niet een grote levensles: een periode die ons leert over veerkracht. Dit woord gaat de afgelopen periode elke keer door mijn hoofd. We zaten en zitten met z’n allen in een vreemde en onwerkelijke situatie en worden uitgedaagd hier vorm aan te geven: we ontwikkelen veerkracht. Hoe veren we mee met deze situatie en wat leren we onze kinderen? Thuis en in de klas.

Welke interne krachtbronnen kunnen zij ontwikkelen en vormen zodat ze deze situatie met verschillende uitdagingen aan kunnen. Eerst thuis naar school, vervolgens in halve groepen en sinds vorige week weer met de meeste kinderen in een complete klas. In deze blog neem ik je mee in het onderwerp veerkracht en geef ik tips om met kinderen aan de slag te gaan rondom dit thema. Hiervoor maakte ik een aantal downloads.

Wat is veerkracht nu eigenlijk?

De oorsprong van de betekenis van veerkracht ligt in de fysica: het is de mechanische kracht waarmee een vaste vorm zijn oorspronkelijke vorm probeert terug te krijgen. Symbolisch gezien betekent veerkracht het vermogen om mee te buigen en niet te breken: bouncing back. Ook groei komt voor wanneer we te maken krijgen met ingrijpende gebeurtenissen: bouncing forward. Een ander woord hiervoor is posttraumatische groei.

De oorsprong van het begrip veerkracht ligt in de fysica

Veerkracht is uniek per persoon en eenieder zal eigen strategieën inzetten om de ingrijpende gebeurtenis te integreren in zijn leven. Veerkracht is een samenspel tussen de vaardigheden en talenten die een kind inzet, in de omgeving waarin het kind zich bevindt. Ook interactie is hierbij belangrijk en aangezien kinderen zich een groot gedeelte van de tijd

Leg kinderen uit wat veerkracht is

In de context van de huidige situatie kun je kinderen goed uitleggen wat veerkracht is. Bijvoorbeeld:

‘Denk aan jezelf als een springveer, zoals in een pen bijv. Wanneer je iets ingrijpends meemaakt, verandert de veer van vorm. Want alles is anders nu. Maar de veerkracht zorgt ervoor dat een veer terugbuigt naar de oorspronkelijke vorm. Ook jij hebt veerkracht om terug te buigen zonder te breken. Om met deze situatie om te gaan. Je kunt meer aan dan je denkt. En soms word je zelfs meer flexibel dan daarvoor omdat je veel hebt geleerd van de situatie en de moeilijkheden die op je pad kwamen. Dit betekent natuurlijk niet dat je het niet vervelend mag vinden wat er allemaal gebeurt. Pijn en verdriet horen erbij.

Eventueel is dit filmpje van Schooltv een mooie ondersteuning. https://schooltv.nl/video/veerkracht-hoe-worden-veren-gemaakt/

Inventariseer met kinderen welke uitdagingen ze ervaren

Wanneer kinderen het gevoel van controle hebben over hun uitdagingen die deze periode met zich meebrengt, bevordert dit hun veerkracht. Je kunt met elkaar praten over de uitdagingen die elke periode met zich meebracht.

• Welke uitdagingen waren er voor jou toen je ineens thuis was en niet meer naar school ging. Maak eventueel een uitdagingen lijst.
• Welke uitdagingen waren er voor jou in de periode dat je met een halve klas naar school ging?
• Welke uitdagingen zijn er nu?

Welke gedachten kunnen je helpen op moeilijke momenten?

Het kan een fijne ondersteuning zijn om samen na te denken over gedachten die kunnen helpen op moeilijke momenten. Bijvoorbeeld: ‘Ik mag verdrietig zijn’ of ‘Het gaat voorbij’. Mooie kaarten om hierbij te gebruiken zijn de ‘Helpende gedachten kaartjes’.

Laat kinderen hun eigen talenten en krachten benoemen

Wat kan jij helpen om de uitdagingen waar je voor staat aan te gaan? Waar ben je goed in, wat heb je al geleerd?

Benoem dat er ook dingen misschien niet gelijk goed gaan

Leg kinderen uit dat in de veranderde situatie niet alles in een keer goed zal gaan. Dit is leren: het betekent dat je brein aan het groeien is. Dit besef is een onderdeel van veerkrachtige mensen.

Wanneer je iets moeilijk vindt, is je brein aan het groeien. Dat heet leren.

Eventueel kun je met kinderen opschrijven wat ze nog willen leren. Om over een tijdje weer te bekijken, maar vooral om kinderen te ondersteunen in het feit dat elke situatie of gebeurtenis zijn uitdagingen kent.

Altijd en overal

Een boek voor kinderen die een zusje of broertje moeten missen. De kleurige tekeningen nemen je mee op een zoektocht. Een zoektocht naar diegene die je mist. Om vervolgens te ontdekken dat diegene er altijd al was en zal zijn.

Op zoek

Basje gaat op zoek naar zijn zusje. Eerst zat ze nog in mama’s buik en hij verheugde zich al om samen met haar te spelen. Maar waar is ze nu? Een dromerig verhaal waar een kind maar ook zeker de volwassene, zijn eigen verhaal in kwijt kan. Het verhaal leest als een sprookje en de woorden laten ruimte aan de mooie illustraties. Erkenning voor het verlies en woorden als ‘dood’ worden niet uit de weg gegaan.

Zijn zusje was er altijd al

Sterre neemt Bas mee op een avontuur. Ze komen onderweg van alles tegen. Schuilen voor de regen? Daar doet Sterre niet aan, want zelfs in de regen ziet ze een prachtige paradijsvogel. Alles wat ze samen tegenkomen, kan symbool staan voor elementen in het leven van kinderen die ze steunen en troosten.

‘De nacht is eigenlijk helemaal niet zo angstwekkend eenzaam en donker.’

Wie goed luistert, ziet veel

Mooie woorden die je kunt ervaren als een symbool. Voor eenieder schuilt er een eigen belevingswereld achter. En ik denk dat je verrast kunt worden door wat een kind ervaart naar aanleiding van dit verhaal.

Toekomst

Na zijn avontuur met Sterre zegt Basje tegen mama: ‘Maartje was hier al die tijd. Je ziet haar niet, maar ze is er wel.’ Een gevoel vol hoop en troost voor de toekomst. Zijn zusje hoort voor altijd bij hem. Een gevoel dat ik alle kinderen die een broertje of zusje moeten missen gun. Een glinsterende gouden traan.

Els Leclerq

Els werkt als grafisch ontwerpster en maak voor sterrenouders tekeningen op maat. Zo ontstond het idee voor dit prachtige prentenboek.

Voor meer info en bestellen

21 boeken over het verlies van een opa of oma

Het meisje, zes jaar, vouwde een aantal witte papiertjes dubbel en begon in volle concentratie aan haar boek voor oma. En daarin kwamen tekeningen voor en over oma. Oma was die week overleden. Met papa, mama, haar broer en zus was ze naar de begrafenis geweest. De behoefte om oma te herinneren was groot. En om te vertellen over de realiteit: de hoeveelheid bloemen op de begrafenis, de dingen die verteld werden tijdens de ceremonie. Ze wilde delen met de kinderen in de klas wat ze had meegemaakt en hoe ze zich voelde: ‘Ik voel in mijn hart dat ik oma mis.’ En tussendoor wilde ze ook spelen en springtouwen. Om vervolgens zelfgemaakte het herinneringsboekje weer te pakken.

Veel kinderen maken het mee, het verlies van een opa of oma. Vaak is het voor hen een eerste ervaring met het verlies van een dierbare in de familiekring. Hoewel in veel situaties het verlies in lijn der verwachting is, heeft het verlies van een grootouder veel impact op kinderen. Grootouders vormen vaak een vast baken in de opvoeding van kinderen. Ook zijn grootouders diegene die zich vaak inzetten voor ontspannen aandacht voor de kleinkinderen: leuke uitjes, logeren in de vakantie, gezellige gesprekjes en het vertellen van verhalen van vroeger. Dit onderdeel van hun leven valt ineens weg.

Aandacht voor de herinneringen van vroeger, de realiteit van het nu en de verbinding met de toekomst. Deze elementen komen op verschillende manier naar voren in de boeken die ik in deze blog beschrijf. Het ene boek is meer feitelijk van aard terwijl een ander boek meer gebruik maakt van symboliek. Om een zo compleet mogelijk overzicht te maken, schrijf ik deze blog met tips rondom boeken die het verlies van een opa of oma centraal stellen. Zodat je een passend boek kunt vinden wanneer je deze nodig hebt: in de klas, thuis of om cadeau te doen. Ik geef niet overal leeftijden aan omdat ik van mening ben dat prentenboeken ook goed bij oudere kinderen te gebruiken zijn. Wanneer je het moeilijk vindt om te kiezen of vragen hebt over de geschiktheid voor een bepaalde leeftijd of doelgroep, kun je me altijd mailen. Dan kijken we samen naar een passend boek voor jouw specifieke situatie.

Droomopa, Dolf Verroen

Wanneer opa plotseling overlijdt, is dat natuurlijk moeilijk en verdrietig voor zijn kleinzoon Thomas. Opa had altijd hele bijzondere dromen en vertelde daar ver. Wanneer Thomas opa ziet, lijkt het net alsof hij slaapt. Maar hij slaapt niet, hij is dood. En Thomas weet al wat hij ziet, opa droomt niet meer. Gedurende het verhaal komen verschillende vragen over de dood die kinderen kunnen hebben aan bod. Want waar is opa eigenlijk? Ook is Thomas bang om opa te vergeten. Maar dan droomt hij over opa. Opa blijft altijd bij hem. De tekeningen over de realiteit zijn grijs, de tekeningen over dromen kleurrijk en fantasievol.

De wens van opa, Jeroen Hoogerwerf

Beertje Bram vertelt het verhaal van Jesse en zijn opa. Opa is ernstig ziek en kan niet meer zoveel leuke dingen met Jesse doen; niet zoals vroeger. Jesse wil graag nog een keer met opa naar de dierentuin. Dit wordt geregeld in samenwerking met de Wensambulance. Op deze manier maakt Jesse nog mooie herinneringen met opa. De opbrengst van dit boek gaat naar Stichting de Wensambulance.

Het eiland van opa, Benji Davies

Sem en opa maken een reis. De sterke band tussen opa en kleinzoon is er altijd. Ook als opa niet mee teruggaat naar huis. Opa blijft op de mooie plek waar ze samen tijd hebben doorgebracht. Sem is sterk en krachtig genoeg om terug te reizen. Zeker wanneer hij ervan overtuigd is dat opa, daar waar hij blijft, niet eenzaam is. Dit boek laat alle ruimte aan eigen gedachten van kinderen en invullingen die ze willen geven aan het verhaal. Een troostvol boek vol symbolische elementen die je samen kunt ontdekken.

Dag oma, Mieke van Hooft & Ronald Heuninck

Lieveke mist haar oma. Slak, Vlinder, Hommel, Muis, Kikker en Mier troosten haar en delen herinneringen aan oma. Samen met mama maakt Lieveke een tuintje voor oma. Dit boek beschrijft een troostrijk ritueel dat Lieveke helpt om oma altijd een beetje bij haar te houden.

Misschien is doodgaan wel hetzelfde als een vlinder worden, Pimm van Hest & Lisa Brandenburg

Een boek met een prachtig verhaal om met kinderen het gesprek aan te gaan over de dood. Een warme dialoog tussen een opa en zijn kleinzoon geeft rust en ruimte aan vragen en inzichten van kinderen. Om samen de dood, én het leven, bespreekbaar te maken.

Dag opa Henk, Monica Maas

Een boek dat de dood bespreekbaar maakt voor de allerjongsten. Opa Henk is heel erg ziek en zijn kleindochters Ella en Cato willen met hem spelen. Helaas kan dat niet meer. Ze maken mooie tekeningen voor hem en dansen bij zijn kist. Een boek met een toegankelijke tekeningen.

Hoe oma almaar kleiner werd, Michael De Cock & Kristien Aertssen

Een mooi verhaal over ouderdom en het einde van het leven, verteld vanuit het perspectief van de kleindochter. Oma wordt almaar kleiner. Maar waarom? Opeens weet de kleindochter het: om altijd bij mij te kunnen zijn. Om te kunnen wonen in een van de kamers van mijn hart. Fijne tekeningen die worden afgewisseld door een boeiend verhaal.

Dag lieve opa, Mirjam Visker

Een boekje met duidelijke illustraties die je doet meeleven met LAPPA, wanneer zijn opa komt te overlijden en begraven wordt. De illustraties bieden een aanknopingspunt hier met jonge kinderen over te praten. Ook kunnen kinderen een tekening maken voor opa in het boekje en er een foto in plakken.

Dag opa, Jelleke Rijken

Beer is verdrietig want opa is dood. Zijn vrienden olifant en kip helpen hem om afscheid te nemen. Een boek met eenvoudige tekeningen. Geschikt voor peuters en kleuters.

Lieve oma pluis, Dick Bruna

Een klassieker! Nijntje is verdrietig want Oma Pluis is overleden. Dit boekje legt in duidelijke taal uit wat er allemaal gebeurt en dat je je verdrietig mag voelen.

Waar is opa nu? Josina Intrabartolo

Waar ga je naar toe als je dood bent? Een vraag die veel kinderen, en ook volwassenen, bezighoudt. In het boek probeer Isa dit uit te zoeken. Ze komt erachter dat er niet één antwoord is. Er zijn zoveel inzichten. Ook worden de verschillende aspecten rondom een uitvaart in dit boek goed uitgelegd.

Met oma in de wolken, Nicole van Heeswijk

Een verhaal met humor over een serieus onderwerp. Samen met oma maken Tess en Abel een ballonvaart. Oma wordt ziek en verdwijnt bijna boven de wolken. Gelukkig gaat het net goed. Later in het verhaal komt oma alsnog te overlijden. Heel verdrietig natuurlijk. Maar ook vertelde oma hoe mooi het is boven de wolken. Samen zorgen ze voor een heel mooi afscheid van oma. Dit boek kan mooie gesprekken teweegbrengen.

Een opa om nooit te vergeten, Bette Westera & Harmen van Straaten

Een hartverwarmende band tussen Joost en zijn opa wordt op een mooie manier duidelijk in dit prachtige prentenboek. Ook al gaat opa dood, de opa van Joost blijft bijzonder en de herinneringen aan alle mooie dingen die ze samen hebben meegemaakt blijven altijd bij hem. De rode zakdoek, die je op alle tekeningen van herinneringen aan opa ziet, symboliseert alle mooie dingen die ze samen hebben meegemaakt. Deze rode zakdoek neemt hij mee de toekomst in. Opa is altijd bij hem.

De ballonreis, Marinus van den Berg

In dit verhaal vertelt een kind over zijn opa. De speciale band tussen een opa en kleinzoon wordt op en mooie manier weergegeven. De luchtballon komt elke keer terug in het verhaal. De jongen droomt dat hij samen met opa in een ballon zit. En hij lijkt het aankomende verlies al aan te voelen. Er wordt gebruik gemaakt van expressieve tekeningen die het verhaal compleet maken.

Waar is opabeer? Waar is oma beer? Ono Alting

Dit boek is er in een opa en oma uitgave. Een verhaal op rijm, dat op speelse en vriendelijke wijze aandacht besteedt aan het hele proces rondom een uitvaart. Zo wordt bijvoorbeeld in kindertaal uitgelegd wat een crematie is.

Code Kattenkruid, Jacques Vriens

Dit is een fijn geschreven jeugdroman die de warme band tussen een opa en zijn kleinzoon weergeeft. De ondertitel geeft een soort luchtigheid aan een waar onderwerp: ‘ Hoe mijn opa vrolijk doodging’. Kleinzoon Stijn maakt de laatste maanden van het leven van zijn opa heel bewust mee. Ook wordt er openlijk gesproken over de wens voor euthanasie. Een boek voor kinderen tussen de 10 en 15 jaar.

De vuurtoren, Koos Meinderts

Een boek over verschillende generaties die voor altijd met elkaar verbonden zijn; met de vuurtoren als vast baken. Een hartverwarmend en troostrijk verhaal. We leren oma kennen als een jong meisje en aan het einde van haar leven gaat ze weer terug naar haar vroegere herinneringen. Een verhaal om samen in rust te lezen.

Timo en het zachte licht, Margreet Meijer

De opa van Timo komt te overlijden en Timo gaat naar hem op zoek. Maar waar opa is, kan Timo niet komen. Hij mag verder groeien in het zachte witte licht. Hij vindt troost bij zijn ouders en in de verbondenheid met de natuur. Mooi verteld vanuit het perspectief van het jonge kind.

Sjaantje doet alsof, Sjoerd Kuyper & Daan Remmerts de Vries

“Ik doe net alsof opa nog leeft’, zegt Sjaantje. De opa van Sjaantje is overleden, maar ze beleeft nog altijd de mooiste alsof-avonturen met opa. Een boek dat de fantasie van kinderen zal aanspreken. Zeker met de tekeningen erbij.

Anna’s moemoe is dood, Kathleen Amant

Anna krijgt verdrietig nieuws te horen want Moemoe, de oma van mama, is overleden. De gevoelens van een jong kind bij een verdrietige gebeurtenis als deze, staan centraal. Een fijn boek voor peuters en kleuters.

Een plek voor oma, Antonie Schneider & Bettina Gotzen-Beek

Het vogeltje van oma, Chaja, wordt ziek en sterft niet lang daarna. Laura en Rick vragen aan oma of zij ook doodgaat. Oma zegt: ’Iedereen gaat op een dag dood.’ Oma legt uit dat Chaja nu wel dood is, maar omdat ze aan haar blijven denken, zit ze voor altijd in je hart. Wanneer oma overlijdt, leeft ze verder in de harten van Rick en Laura.

Mijn opa is een foto, De Wonderwolk

In dit prentenboek wordt uitgelegd wie de opa op de foto op oma’s vensterbank is, dat hij overleden is en dat hij nu in de hemel is. Het verdriet van oma komt naar voren, maar ook het mooie van in de hemel zijn. Een boek met een christelijke inslag.