Gedichten kunnen prachtige starters zijn voor Gouden levensles in de klas. Met een gedicht kun je symboliek of een metafoor de klas in brengen en tevens het gesprek op gang brengen. Deze gedichtenbundel van Irmgard Breidenbach-Stokking geeft inspirerende gedichten die je kunnen ondersteunen om onderwerpen als (t)rouw, vriendschap, liefde en troost bespreekbaar te maken.

Linkjes

De bundel ‘Stralend dichtbij jou’ bevat gedichten die linkjes kunnen leggen naar de ervaringen van een kind en die ook bij jou als leerkracht voor erkenning kunnen zorgen. De gedichten bevatten eerlijke concrete taal, met ruimte voor het opladen van eigen symboliek. Bovendien worden ook de fantasie en verbeelding geprikkeld. Gedichten over leren wat dood is, fantaseren over op wolken liggen, erkenning voor tranen die je misschien niet ziet, vriendschap benadrukken met briefjes, wensen, dromen, iemand kerstmissen en nog zoveel meer. Het liefst zou ik alle gedichten kort bespreken omdat ik zoveel mogelijkheden zie voor in de klas.

Tranen 

Het gedicht over tranen spreekt me bijzonder aan. Wat een waardevolle boodschap geef je kinderen mee door een gedicht als dit centraal te stellen in de klas. Er zijn tranen van geluk en ook van verdriet: soms zie je tranen niet en tegelijkertijd kan het opluchten om tranen te laten stromen. Kinderen kunnen na dit gedicht aanhaken met hun eigen ervaring of verhaal. Dat zijn Gouden levenslessen in de klas!

Dood

De eerlijk zinnen over het korte gedicht over de dood, is van grotere waarde dan je misschien in eerste instantie zou denken. Twee alinea’s die ons extra doen beseffen dat eerlijke informatie over de dood van groot belang is in de ontwikkeling van kinderen. Het feit dat dit gedicht in deze bundel is opgenomen, laat zien dat ook dit een onderdeel is van het (school)leven. We hoeven voor kinderen dit onderwerp niet uit de weg te gaan.

Als je dood bent, ben je dood

Dan doe je het niet meer

Je hart is gestopt met kloppen

En je ademt niet meer  

Verrijking

Met een verscheidenheid aan gedichten die het hele (school)jaar van betekenis kunnen zijn, is deze gedichtenbundel absoluut een verrijking voor de schoolbibliotheek. En dan niet om daar te laten staan tot een acute verliessituatie zich voordoet. Haal juist op momenten door het hele schooljaar deze bundel tevoorschijn, kies een gedicht en gebruik dit als starter voor een Gouden levensles. En jouw doel binnen een Gouden levensles is vooral een bijdrage willen leveren aan het integreren van rouw en verlies in de levens van kinderen. Daar kan een gedicht een fijne starter voor zijn.

Tips voor in de klas

• Gedichten routine. Werk met de routine ‘Elke dag een gedicht’ en gebruik ook zeker deze dichtbundel hiervoor. Sla gedichten over rouw, verlies en verdriet niet over maar zie dit als een mooie en veilige manier om juist ook onderwerpen in jouw onderwijs te integreren.
• Persoonlijke keuze. Een kind dat het nodig heeft om extra herkenning aan het missen van een dierbare te geven, kan een eigen gedicht kiezen. Laat een kind dit gedicht eventueel opschrijven in het Rouwpaspoort met de datum erbij.
• Illustraties. Kies een gedicht met een onderwerp dat je zichtbaar wilt maken in de klas en laat de illustratie uit het boek niet zien. De kinderen krijgen een blad met het gedicht aan de ene kant en maken aan de andere kan een eigen illustratie.
• Erkennend gedicht van de leerkracht. Ook kun je een gedicht uitzoeken omdat je bijvoorbeeld als leerkracht weet dat het voor een kind voor extra herkenning kan zorgen. Het gedicht samen lezen, op een mooi kaartje schrijven (bijvoorbeeld op een speciale dag) of verankeren in het Rouwpaspoort zijn mooie mogelijkheden.

Het Rouwpaspoort reist een heel schoolleven met een kind mee. Soms zijn er periodes die extra mogelijkheden geven om in te haken op specifieke elementen van het Rouwpaspoort. De kalendermomenten van de decemberperiode geven genoeg inhaakmomenten om mooie linkjes te kunnen leggen met het Rouwpaspoort. Van een aantal elementen uit het Rouwpaspoort geef ik aan hoe je dit extra kunt verankeren in het Rouwpaspoort in deze periode vol kalendermomenten. Ook kunnen er periodes in een jaar zijn dat een kind meer herkenning wil geven aan het verlies. Deze blog geeft richting en inspiratie om hier deze periode extra erkenning aan te geven. Ik beschrijf per element hoe je hier op in kunt haken de komende periode.

Rouw: ik kerst-mis je

Het element rouw geeft een uitleg over wat rouw kan zijn. In het Rouwpaspoort benadruk ik het unieke en persoonlijke element. Eventueel kun je met een kind, of in contact met de hele klas, dit element uitlichten in het kader van de feestperiode die eraan komt. Benadruk dan bijvoorbeeld het werkwoord kerst-missen. Ook kun je benadrukken dat plezier en verdriet naast elkaar kunnen en mogen bestaan. Op deze manier maak je het woord rouw bespreekbaar en kunnen kinderen meer leren over allerlei gevoelens, gedragingen en herinneringen die bij rouw kunnen horen. Een fijne Gouden levensles die je hier in de kerstperiode aan kunt koppelen is het maken van ‘Ik kerst-mis je’ kaarten.

‘Iemand kerst-missen gaat over missen in een extra dimensie. Juist in deze periode draait het om samenzijn. En dan kan de leegte van een dierbare missen of een situatie die voor altijd anders is, extra worden gevoeld.’

Kalender: welke dagen zijn in deze periode bijzonder?

Is er een speciale feestdag voor het kind? Misschien is in het leven van een kind een bepaalde feestdag extra belangrijk. Ook kan het zijn dat de feestdagen door een ingrijpende gebeurtenis nu anders wordt gevierd. Kinderen kunnen deze speciale dag op de kalender aangeven en er een symbool bij plakken/tekenen die voor het kind belangrijk is. Denk aan glitterstickertje, een symbool getekend met een mooie kleur pen.

Vragen: de feestmaand kan het stellen van levensvragen activeren

De feestmaand kan soms magisch denken en het stellen van levensvragen activeren. Zeker het verhaal van Sinterklaas kan dit soort vragen versterken. Magisch denken hoort bij de kleuterleeftijd en ook kinderen en groep 3 en 4 kunnen op een bepaalde manier nog magische oplossingen bedenken voor de dilemma’s in hun hoofd. Het element ‘vragen’ kan in deze periode van extra betekenis zijn, zodat kinderen de vraag die ze hebben (bijvoorbeeld aan Sinterklaas wanneer ze hier nog in geloven) neer kunnen zetten. Een antwoord is niet altijd mogelijk, maar dat hun vraag ruimte kan krijgen, is minstens zo belangrijk.

Gedachten: een helpende-feestdagen-gedachte

Gekoppeld aan feestdagen vroeger, een veranderde beleving of het extra voelen van gemis tijdens de feestdagen: kan het fijn zijn om samen stil te staan bij gedachten van het kind. Welke gevoelens horen hierbij? Zit er een verschil tussen gevoelens thuis en school? Het kind kan een helpende-feestdagen-gedachte bedenken. Help een kind eventueel op weg met het formuleren van een ik-zin.

• Ik mag je missen.
• Ik kan plezier hebben én verdrietig zijn.
• Ik denk deze dagen een beetje extra aan je.
• Ik noem jouw naam in de klas.

Troostberichtjes: een extra troostberichtje van de leerkracht

Wanneer je het kind goed volgt en je merkt dat een kind meer (h)erkenning wil geven aan het verlies, dan kun je in deze periode een extra troostberichtje in het Rouwpaspoort schrijven. Door er een mooie sticker of herkenbaar symbool van deze periode bij te plakken, wordt het troostberichtje extra gericht. Schrijf er ook de datum bij. Dit kan van extra waarde zijn wanneer een kind later terugleest in het Rouwpaspoort.

Herinneren: schrijf een herinnering met goud op één van de briefjes

Deze periode leent zich er extra voor om met de kinderen te herinneren en te herdenken. Werkwoorden die mooi zin voor kinderen om mee te nemen in hun leven. De ruimte ervaren dat herinneringen gedeeld mogen worden is van een grotere waarde dan we soms misschien denken. Wanneer je met de hele klas werkt rondom herinneringen (bijvoorbeeld met de Gouden Levensles Sint) is dit een mooie link naar het Rouwpaspoort. Laat eventueel een extra speciale herinneringen met gouden pen in het Rouwpaspoort schrijven. Versieren met stickertjes en symbolen werkt ook vaak goed en maakt het extra speciaal.

‘De herinnering is mijn glinstering

en zal voor mij zorgen

vroeger, vandaag en morgen‘

Dit helpt mij tijdens de feestdagenperiode

Mogelijk heeft een kind al eerder nagedacht over wat kan helpen op moeilijke momenten. Wat geeft ontspanning en rust? Wat is voor een kind fijn om te doen? Nu kan een kind kijken wat in deze periode op school fijn zou zijn? Loop samen nog eens de lijst door met de verschillende dingen om te doen wanneer je je niet zo prettig voelt. Wat kan in deze periode extra fijn zijn? Laat deze eventueel met een glimmend stickertje of een kleine stempeltje benadrukken. Ook kun je er als leerkracht drie uitkiezen die je een beetje verder uitwerkt of startklaar maakt voor het individuele kind en ook zeker voor de hele groep. Ik licht er een paar uit waar je mogelijk een extra verdieping aan kunt geven in deze periode.

1. Een kopje thee drinken. Een warme drank drinken benadrukt gezelligheid en verbinding. Wil je dit extra benadrukken? Dan is het boek ‘Warme melk met honing’ een fijne aanvulling. En hoe mooi om dit met de hele klas te doen, wanneer een kind dit in het Rouwpaspoort heeft aangegeven. Connectie!
2. Gebruik maken van helende zinnen/affirmaties. Denk bijvoorbeeld aan de volgende zinnen die extra passen in deze tijd. Ik denk een beetje extra aan je, ik mag je missen, ik mag plezier hebben en verdriet voelen.
3. Koken en bakken. Symbolische ingrediënten toevoegen. Wanneer je met de klas of in kleine groepjes iets gaat bakken in deze periode, kan het mooi zijn om tijdens het maakproces symbolische ingrediënten toe te voegen. Je kunt met kinderen brainstormen over welke speciale ingrediënten ze willen toevoegen. Welke symbolische ingrediënten zou jij toe willen voegen? Denk aan kracht, liefde, troost. Aan wie wil je deze speciale herinnerkoekjes geven? Hoe ga je het recept met symbolische ingrediënten bewaren? Schrijf het recept mooi uit en bewaar het achter in het Rouwpaspoort.

Dankbaar: Maak een dankbaarheidslijstje.

Naast alle aandacht voor verlanglijstjes kan dit een heerlijke activiteit zijn. Een positieve emotie die ook van groot belang is bij rouw. Bewust de aandacht richten op iets waar  je een positief gevoel van krijgt, kan een grote ondersteuning zijn in het stimuleren van veerkracht.

Tips: speciale tips voor de omgeving tijdens de decembermaand

Het onderdeel ‘tips’ geeft kinderen de ruimte om tips op te schrijven voor de omgeving. Wanneer het voor een kind fijn lijkt om deze tips toe te spitsen op deze feestperiode, denk dan samen na over wat het kind wel en juist niet fijn vindt. Deze informatie kan ook mooi worden doorgegeven aan de volgende leerkracht. Deze kan dan kort met het kind bespreken of de tips nog hetzelfde zijn of dat het in dat schooljaar juist anders is.

Ik denk aan je: herinner-gedicht

Lees samen het Sinterklaas-herinneringen-gedicht en plak deze op de Ik denk aan je pagina’s (in de bijlage vind je een kleinere versie van het Sinterklaas-herinner-gedicht. Welke herinnering schrijf je erbij? Welke herinnering zou jij willen inpakken in een cadeautje? Ook de komende jaren kan dit gedicht voor een kind een ondersteuning zijn. Bij het gedicht maakte Karien van Lieverdeliefste Illustratie, een mooie illustratie.

Ritueel. Zijn er speciale rituelen die je in de klas hebt gedaan in deze feestmaand? Denk bijvoorbeeld aan een ‘kaarsje in de klas’. Maak hier dan een foto van en plak deze bij het element ritueel in het Rouwpaspoort. En welke rituelen zijn er thuis? Hiervan kan het kind een tekening maken of een foto van een gedenkplek in de klas laten zien. Dit biedt tevens een mooie starter voor een klassengesprek over verschillende rituelen tijdens de feestdagen. Kinderen leren hierdoor dat eenieder een eigen feest-geschiedenis heeft.

Wanneer een magisch verhaal dwars door de beleving en ervaring van een kind heen loopt, kan dit voor vragen zorgen waar je soms het liefst een hulplijn voor zou inschakelen. Zie deze blog als deze hulplijn, niet met kant-en-klare antwoorden, maar wel met een overdenking die hopelijk zorgt voor ruggensteun en herkenning voor levensvragen die kinderen kunnen stellen over de het leven én de dood tijdens de Sinterklaasperiode.

Magisch figuur

Regelmatig kan de Sinterklaastijd gezien vanuit een magisch figuur die mega-oud is en nooit doodgaat, een aanleiding zijn voor het stellen van levensvragen. Kinderen krijgen door de (school)jaren heen steeds meer begrip en denken dieper en anders over dingen na. Deze denkontwikkeling kan zorgen voor het stellen van levensvragen. Soms kan er geen eenduidig antwoord worden gegeven. Onthoud in ieder geval dat de ruimte voor vragen die gesteld mogen worden te allen tijden belangrijker is dan de antwoorden. En meer dan eens maken de vragen van kinderen er ons van bewust dat we niet overal een antwoord op hebben. Een simpele vraag terug: ‘Wat denk jij?’ zet een kind niet weg en geeft de luisteraar (meestal de volwassene) meer informatie om op in te haken. Zo vroeg mijn zoon eens: Hoe kan het dat Sinterklaas niet doodgaat, hij heeft toch dezelfde botten als wij?’

‘Hoe kan het dat Sinterklaas niet doodgaat, hij heeft toch dezelfde botten als wij?’

Biologisch doodsconcept

Deze uitspraak laat eigenlijk heel mooi zien dat een kind het biologische doodsconcept steeds meer aan het ontwikkelen is. Doodgaan wordt gelinkt aan lichamelijke processen. En in dit geval vergeleken met de oude botten van de Goedheiligman. Kinderen hebben verschillende onderdelen binnen die begripsontwikkeling omtrent de dood nog te ontwikkelen. Dit zijn sleutelbegrippen die rond de leeftijd van tien jaar volledig ontwikkeld zijn waardoor de dood kan worden gezien als een biologische gebeurtenis die onvermijdelijk gebeurt met alle levende wezens. Ook begrijpen kinderen rond deze leeftijd dat de dood wordt veroorzaakt door een onomkeerbare afbraak van het functioneren van het lichaam.

Uitzondering

De Sinterklaastijd kan deze ontwikkeling enigszins door de war gooien. Want hoe kan er maar voor één persoon een uitzondering zijn op ‘de dood’? Vertellen we kinderen niet vaak dat alleen in verhaaltjes en sprookjes mensen weer tot leven komen. In het echte leven proberen we zo eerlijk mogelijk te zijn. En aan de andere kant bieden ook een vorm van spel, fantasie en magisch en verbeelding een verrijking aan de opvoeding en ontwikkeling van kinderen. Ook het Sinterklaasverhaal kan op een fijne manier beleefd worden wanneer we ruimte geven aan deze vragen en niet al te stellig ‘onwaarheden’ verkondigen die de ‘eerlijke’ ontwikkeling over de dood enigszins lijken te dwarsbomen. Uitzoomen en inzetten op de grote waarden van het feest lijken hiervoor een sleutel.

De botten van Sinterklaas

Nog even terug naar de vraag van mijn zoon (toen zeven jaar) over de botten van Sinterklaas en hoe het toch kan dat hij zo oud is en niet doodgaat. In deze vraag zit het stoeien met een aantal sleutelbegrippen binnen die ontwikkeling van het doodsconcept. Kinderen leren over de onontkoombaarheid: alles wat leeft gaat ook een keer dood. Hoe kan het dat dit voor de Sint niet geldt? Ook ging het in de vraag van mijn zoon over het sleutelbegrip beëindiging: alle processen in een lichaam zullen op houden te functioneren waarna de dood volgt. Wanneer kinderen Sinterklaas in gedachten hebben, moet dit op den duur toch zeker ook aan de hand zijn wanneer je op een bepaalde leeftijd bent. Ook hoort hierbij het besef dat een lichaam na de dood geen voedsel meer nodig heeft, dat een lichaam niet meer kan voelen en niets meer kan zien. Daarachter ligt ook de ontwikkeling van het begrip causaliteit, het laatste sleutelbegrip dat van groot belang is binnen de begripsontwikkeling over de dood. Dit houdt in dat de dood uiteindelijk veroorzaakt wordt door afbraak van lichamelijke functies.

Wondervraag

‘Mag ik mijn vader terug’, dit was een aantal jaar geleden bij ons op school een vraag van een meisje aan Sinterklaas. Haar vader was een paar jaar eerder overleden. Dit was een wondervraag met een diepgewortelde wens. En te begrijpen ook deze vraag, want als in deze tijd van alles kan, waarom dit dan niet?  Wat staat er eigenlijk op een verlanglijstje van een kind in rouw? Een mooie om over na te denken. Sommige kinderen zullen het denken en voelen, andere kinderen geven er meer hekenbaarheid aan. Dit kan ook een belangrijke reden zijn om in deze periode extra aandacht te besteden aan Gouden levenslessen in de klas.

‘Sinterklaas, mag ik mijn vader terug?’

Overkoepelende thema’s

Deze blog schrijf ik niet om uiteen te zetten dat het Sinterklaasverhaal niet beleefd mag worden. Je kunt natuurlijk heel mooi inzetten op de overkoepelende elementen van het verhaal: samenzijn, geven en delen. Ook denk ik dat er manieren zijn om juist ook ruimte te geven aan de levensvragen van kinderen en erkenning te geven aan kinderen die iemand moeten missen. Bovendien hoeft het verhaal van Sinterklaas de begripsontwikkeling over de dood niet in de weg te zitten wanneer we de focus minder leggen op het feit dat hij nooit doodgaat. Je focust je eigenlijk meer op het grote plaatje vanuit mooie thema’s. Ik sluit af met een aantal tips. Hopelijk heb je er iets aan en mocht je aanvullingen of overdenkingen hebben die aansluiten bij dit onderwerp, laat het me zeker weten.

Tips voor in de klas

• Geef ook juist in deze periode ruimte aan herinneren en herdenken. Dit zorgt voor erkenning voor kinderen die verdriet voelen in deze periode. Op deze manier geef je kinderen de boodschap mee dat verdriet en plezier naast elkaar kunnen en mogen bestaan. Je kunt het webinar ‘Herinneren van herfst tot kerst’ aanschaffen via de webshop. Bovendien ontvang je een uitgebreide bundel met inspiratie voor Gouden levenslessen en samen-momenten. Denk aan chocoladelettersymboliek en herinneringen als cadeautjes.
• Probeer met de kinderen zoveel mogelijk bij het brede verhaal van Sinterklaas te blijven. Zoom niet teveel in op details die misschien lastiger zijn om te ‘verklaren’. Daarentegen richt je je meer op de overkoepelende thema’s.
• Lees in de periode na Sinterklaas ook eens een boek dat inzoomt op eerlijke informatie over de dood. Vaak zijn dit boeken die de cirkel van het leven benadrukken. Je kunt een aantal tips in de boekenlijst vinden via onderstaande link.
• Bekijk de mogelijkheden voor het Rouwpaspoort in deze periode. De decembertips voor het Rouwpaspoort lees je in deze blog.

Rikki en de eekhoorn, Guido van Genechten

Een lief en toegankelijk dierenboek dat extra fijn leest in het seizoen herfst. Bovendien is Rikki voor veel kinderen een herkenbaar figuur, omdat er meerdere boeken zijn gemaakt met Rikki in de hoofdrol. Extra mooi dat er in deze serie ook een boek over verlies en afscheid nemen is gemaakt. Vanuit de veilige basis van herkenbaarheid kan het onderwerp op een fijne manier gebracht worden naar kinderen.

Verhaal 

Het verhaal begint vanuit een herkenbare herfstsetting. Rikki zoekt naar kastanjes en dan vindt hij opeens iets heel anders. Onder een struik ligt een eekhoorn zomaar op de grond te slapen. Tenminste dat denkt Rikki want wanneer hij de eekhoorn aait, voelt de eekhoorn koud aan. Sommige kinderen zullen hier al door hebben dat de eekhoorn dood is. Geef ze de ruimte dit te delen. En lees daarna door.

Kleuterleeftijd

Het vriendinnetje van Rikki, Anni, komt erbij. Samen zijn ze van plan de eekhoorn weer beter te maken. Je kunt hier als leerkracht benadrukken dat wanneer de eekhoorn dood is, dit natuurlijk niet kan. Dit boek is perfect voor de kleuterleeftijd, en op deze leeftijd zijn kinderen nog volop aan het leren over de dood. Een van de subconcepten die ze te leren hebben, is dat de dood onomkeerbaar is.

Dood

De moeder van Rikki geeft meteen een eerlijk boodschap aan de jonge konijntjes: ‘Hij is dood.’ Terwijl mama, Rikki en Anni op een boomstam zitten, krijgen de kinderen meer uitleg. Hier in het verhaal wordt vooral benadrukt dat de eekhoorn al heel oud was. Sommige kinderen aan wie je dit verhaal voorleest zullen wellicht andere ervaringen hebben. Niet in alle levens van kinderen zijn mensen oud als ze doodgaan. Dit kun je dan uitleggen en meer context geven.

Eekhoornparadijs

In dit verhaal vertelt mama dat dode eekhoorns naar het Eekhoornparadijs gaan. Het gesprek daarna laat open waar dit is en hoe het eruitziet. Wel wijst mama naar boven. Eventueel kun je dit onderwerp breder benaderen en benadrukken dat niemand het precies weet. Ook kun je vertellen dat iedereen hier anders over na kan denken. En dat is goed. Mogelijk komen kinderen met eigen overdenkingen.

Begraven

De eekhoorn wordt begraven en de vriendelijke tekeningen ondersteunen dit op fijne wijze. De begraafplaats wordt gemarkeerd met kastanjes. Misschien herken je wel dat kinderen een plek waar kleine diertjes worden begraven, graag markeren met een bloemetje of mooie steen. De herfst biedt natuurlijk een schat aan materialen om met betekenis een begraafplaats te markeren.

In de klas

Een heel fijn boek om in de klas (onderbouw) voor te lezen vanuit de wens om rouw, verlies en de dood bespreekbaar te maken. Helemaal mooi om dit boek in de herfst voor te lezen: dat zorgt absoluut voor herkenning en veel aanknopingspunten om ruimte geven aan rouw en verlies in jouw klas.

Tips voor in de klas

• Herfstige gedenkplek. Voeg herfstmaterialen toe aan een gedenkplek. Dit benadrukt dat een gedenkplek mee verandert met het leven. Bovendien voegt het sfeer en beleving toe.
• Kastanjes. Vormen leggen met kastanjes. Dit kan op plekken die belangrijk zijn voor kinderen. Ook kunnen beginletters, symbolen of namen gelegd worden met kastanjes. Een foto hiervan in het Rouwpaspoort kan een mooie toevoeging zijn.
• Dierenbegrafenis. Een torretje, vliegje of ander klein dier: het kan een mooie aangelegenheid zijn voor een dierenbegrafenis. Dit is voor kinderen een natuurlijke manier om op laagdrempelige en toegankelijke manier dit onderwerp te integreren in hun leven en om er kennis mee te maken. Kinderen vorm laten geven aan een ‘kleine’ dierenbegrafenis draagt bij aan het integreren van rouw en verlies in het leven van kinderen

Ik laat je nooit los, Patrice Karst

Van dit boek had ik al de Engelstalige versie: The invisible string. En nu dit verhaal naar het Nederlands is vertaald, is het nog niets makkelijker om het in de klas voor te lezen. Wat een mogelijkheden biedt dit verhaal.  En nog belangrijker: wat een waardevolle boodschap geef je de kinderen uit jouw klas met dit boek mee. Een verhaal over bij elkaar horen en verbinding. En deze boodschap zit verpakt in een laagje van creatief en filosofisch denken. Het magische draadje biedt een krachtige metafoor die op veel momenten ondersteunend kan zijn.

Gouden levensles

Wanneer Lisa en Julius op een avond rustig liggen te slapen, begint het opeens hard te regenen en te onweren. De kinderen worden wakker en rennen snel naar mama die beneden zit. De kinderen willen graag bij mama blijven. En dan vertelt mama hun een hartverwarmend en verbindend verhaal: een gouden levensles. Een verhaal dat in mijn klas ogen liet glinsteren en iets waardevols toevoegde aan de symbolische schatkist van de klas.

Magisch draadje

Mama vertelt het verhaal over een onzichtbaar draadje. Ze geeft het verhaal door aan haar kinderen: ze hoorde het zelf van haar moeder toen ze klein was. Het onzichtbare magische draadje verbindt je met iedereen van wie je heel veel houdt. En ook al ben je niet fysiek dichtbij elkaar, toch kun je in gedachten en gevoel bij elkaar zijn.

‘Toen ik zo oud was als jullie, vertelde mijn moeder voor het eerst over het onzichtbare draadje.’

‘Een draadje dat is gemaakt van liefde.’

Oneindig ver

Bovendien wordt er benadrukt dat het draadje oneindig ver kan reiken. Het gedeelte dat daarna volgt zal veel kinderen aanspreken. Julius en Lisa bedenken allemaal plekken tot waar het draadje zou kunnen komen: de ruimte, in de diepe zee, de jungle en zelfs tot in de hemel. Mooi om met kinderen nog meer mooie (verre) bestemmingen te bedenken.

Tot de hemel

Nog voordat ik aangekomen was bij het gedeelte over de mogelijkheid verbonden te blijven met een overleden dierbare, stelde een meisje uit mijn klas al de volgende vraag: ‘Kun je ook een magisch draadje hebben naar de hemel?’ Soms blijf ik me verbazen over de voelsprieten die kinderen hebben rondom deze onderwerpen. En ik voel ook extra betekenis en zingeving in mijn werk wanneer dit soort gesprekken een onderdeel kunnen zijn van het dagelijkse schoolleven. Ik geniet echt van dit soort open gesprekken waarbij kinderen zelf een symbool kunnen laden met ervaringen en overdenkingen.

‘Kun je ook een magisch draadje hebben naar de hemel?‘

Onvoorwaardelijk

Extra diepte krijgt het verhaal wanneer door mama wordt benadrukt dat het draadje altijd blijft bestaan. Zelfs als je weleens boos bent op elkaar: liefde is sterker dan boosheid. Julius en Sam dromen over onzichtbare draadjes. De afsluitende illustratie is prachtig en verbindend. Mooi om samen met de kinderen nog extra aandacht aan te besteden.

‘Zolang je liefde in je hart hebt, zal het draadje er altijd zijn.’

Hele klas

Dit verhaal raakt de hele klas. Want bijna iedereen kan wel verwijzen naar een extra dierbaar persoon. En ook op school zullen er weleens kinderen zijn die op dat moment liever bij de ouders of één van de ouders zijn dan op school. Het kan helpend zijn om te verwijzen naar het magische draadje. Als je naar je klas kijkt, en je bent je bewust van alle onzichtbare draadjes die de kinderen verbinden met hun dierbaren: dan zie je de kinderen met hun hele verhaal. Nog mooier wordt het wanneer kinderen dit magische draadje kunnen voelen, en er wellicht op een moment herkenning aan willen en durven geven. Dit boek biedt ruimte voor rouw en verlies. Het is absoluut een boek waarbij kinderen een aanhaakmoment kunnen vinden om een eigen ervaring te delen.

Tips voor in de klas

• Mijn magische draadje. Laat een kind zichzelf tekenen en erom heen magische draadjes maken (bijvoorbeeld met een gouden/zilveren/glanzende pen) naar dierbaren. Wanneer iemand wordt getekend die is overleden, kan hier bijvoorbeeld een gouden traantje bij worden gemaakt. Of de mensen kunnen in hartjes worden getekend.
• Zichtbare draadjes. De draadjes die je voelt zijn onzichtbaar. Je kunt een mooi samen-moment organiseren door voor ieder kind een mooi draadje (bijvoorbeeld glittertouw) te hebben. Zet een tafel in het midden van de kring. Om de beurt mag een kind een magisch draadje neerleggen en hier kan een naam bij genoemd worden. Ook kun namen op hartjesbriefjes geschreven worden. Na het samen-moment kan ieder kind een draadje meenemen. Dit versterkt de metafoor en maakt het tastbaar.
• Magische draadjes in de klas. Zorg voor een bol wol en begin bij één kind. Dit kind zegt ‘Ik voel me verbonden met…..’ en geeft/gooit de bol wol naar dit kind. Dit kind houdt een stukje van de draad vast en gooit de bol wol naar het volgende kind. Dit wordt weer ondersteund met de zin ‘ik voel me verbonden met…’. Op deze manier worden de draden van vriendschap zichtbaar in de klas.

Lichtje in het donker, Katie Sahota & Harry Woodgate

De dagen worden weer korter: het is sneller donker. Samen zoeken we de warmte op in onze huiskamers. Ook in onze klassen gaan er meer lichtjes aan en worden kaarsjes aangestoken. En ja, ook batterijlampjes tellen mee, al gaat er natuurlijk niets boven een echt kaarsje. Vaak zijn kinderen een soort van betoverd door het flikkerende vlammetje. Alsof ze ernaar moeten blijven kijken. Het heeft iets magisch voor ze. En terwijl we steeds meer het licht opzoeken in de donker periode, past dit boek daar geweldig bij. Een boek over de kracht van licht en de verbinding die we daarin vinden. Een mooie aanzet voor herinnerkaarsjes in de klas.

Een kaarsje bij het raam gloeit zacht

En voelt zich wel wat klein

Bij al dat licht inde nacht

Liever zou Lichtje groter zijn

Lichtje

Lichtje neemt ons mee langs allerlei momenten, door het jaar en de seizoenen heen waarin licht van betekenis is. Het verhaal is een ontdekkingstocht langs verschillende lichtbronnen. Kleurige lantaarns, lichtjesslingers, kaarsjes op een taart, de sterrenhemel op een warme zomeravond, verlichting in de kerstboom en de chanoekakandelaar waar negen kaarsen in passen (zeker even tellen met de kinderen): dit en veel meer is te ontdekken op de afbeeldingen van het boek. Samen met de poëtische zinnen op rijm vormen deze illustraties een krachtig en symbolisch verhaal.

Kalendermomenten

Het vieren van Oud en Nieuw, een avondmaaltijd met het gezin, de sterrenhemel op een warme zomeravond, pompoenlichten met Halloween, vuurwerk tijdens Oud en Nieuw, Diwali en mensen die elkaar weer zien: we leren wat licht in ons leven en bij bepaalde dagen kan betekenen. En dat ook een ogenschijnlijk klein lichtje van grote waarde kan zijn voor mensen.

Aanhaakmoment

Dit verhaal speelt prachtig in op het licht dat van betekenis is in verschillende culturen en creëert daarmee verbondenheid. Daardoor kan dit boek voor herkenning zorgen bij de kinderen in jouw klas en draagt het bij aan inclusiviteit. Tijdens het voorlezen in mijn klas straalde een jongetje die de chanoekia herkende. Zo fijn om niet alleen het licht van Kerst in de klas te integreren, maar op mooie wijze ook aandacht te kunnen hebben voor andere feesten en mooie momenten waarbij licht een grote rol speelt. Op deze manier kan het boek voorzien in een aanhaakmoment voor kinderen om iets te vertellen over rituelen en feesten van thuis.

Kaarsjesritueel

Voor heel veel kinderen is het aansteken van een kaarsje een bekend ritueel.  De ervaring leert dat wanneer je iets meer aandacht besteedt aan het branden van een kaarsje, dit een heel fijn ritueel is voor kinderen. Tijdens een ritueel staat handelen, iets doen, centraal. Deze symboolhandeling heeft niets te maken met nut. Wanneer je tijdens een ritueel een kaars aansteekt gaat het om de diepere betekenis die in het licht van de kaars duidelijk wordt voor de personen die deelnemen aan het ritueel. Het aansteken van een kaars wanneer het licht het niet doet, heeft nut. Dat is een belangrijk verschil. Bovendien bevordert iets doen tijdens een ritueel de betrokkenheid en beleving. Iets doen verstevigt het ritueel. De handeling laat het symbool meer spreken en zorgt voor een hoge betrokkenheid van kinderen.

Diepere betekenis

De rijmende zinnen geven ook een boodschap mee. En dit kan een mooie starter zijn om met kinderen na te denken over de waarde van licht, als is het maar één klein lichtje. Dit kan je ook brengen bij situaties waarin mensen nog meer kaarsjes aansteken. Bijvoorbeeld wanneer ze speciaal aan iemand willen denken. Een klein kaarsje in de klas kan al van grote betekenis zijn. Dit boek onderschrijft de waarde van licht. Op naar nog meer kaarsjes (en batterijlampjes) in de klas!

Lichtje komt erachter dat het niet uitmaakt of het lichtje groot of klein is.

Als het soms moeilijk is en je niet weet wat je moet

Als je soms denkt dat je het niet zo goed doet….

…blijf dan rustig, want weet je: ook de gloed in de nacht

van een klein lichtje geeft moed en kracht

Tips voor in de klas

• Chanoeka. In beeld komt dit feest voorbij. Het kan mooi zijn om je te verdiepen in dit feest en de kinderen wat achtergrond mee te geven. Dat kan via deze link.
• Diwali. Ook dit feest komt in beeld voorbij. Het kan mooi zijn om je te verdiepen in dit feest en de kinderen wat achtergrond mee te geven. Dat kan via deze link.
• Kaarsje in de klas. Een kaarsje in de klas kan zorgen voor een mooi verbindend samen-moment. Laat de kinderen nadenken voor wie ze een kaarsje branden. Eventueel kan dit gedeeld worden in de groep. Benoem de symboliek van een kaars: klein ritueel, licht, warmte, in gedachten zijn bij iemand. Vraag aan de kinderen wanneer zij een kaarsje aansteken en wat ze er prettig aan vinden.
• Kalendermoment. Zet tijdens verschillende seizoenen of kalendermomenten een passend beeld uit het boek centraal. Zo heb je altijd een link met een lichtje voorhanden.
• Erkennend cadeau. Wanneer een kind een verlies meemaakt, kan het mooi zijn om een klein kaarsje of batterijlampje cadeau te geven. Schrijf op een kaartje een alinea uit het boek als symbooltaal. Bijvoorbeeld de uitgelichte zinnen uit deze blog.

Nu ga ik dag zeggen, Désirée de Cock & Marjolein de Zwart

Een warm verhaal over verlies en verbondenheid. En een boek om waardevolle herinneringen te waarborgen. Dit boek is een uniek geheel dat bestaat uit verschillende elementen en zodoende kan het een anker vormen in het leven van kinderen. Om elke keer weer op verhaal te kunnen komen, terug te kunnen kijken maar ook zeker vooruit. In dit boek komen de thema´s verlies, verbondenheid en verder leven op krachtige wijze samen.

Speciaal

Het boek begint met de mogelijkheid om op te schrijven voor wie het boek speciaal is. Ik vind het mooi en zeer waardevol wanneer er een markering bekrachtigd kan worden voor een kind. Op deze manier kan een kind extra voelen, nu en later, dat het met zijn hele verhaal gezien wordt. En wanneer je op elk moment in  je leven dit boek kunt pakken, het verhaal na kunt lezen en zo de verbinding vindt met de vosjesfamilie, kan dit zorgen voor extra erkenning en een veilige haven waar je even op adem kunt komen.

Vosjesfamilie

We maken kennis met een vosjesfamilie. De vosjes Sam, Bobby en Lenny wonen met de grote vossen midden in het bos. Lenny ligt in het ziekenhuis en dit heeft impact op het hele vosjesgezin. Dit wordt op krachtige wijze ondersteund door de illustraties. Veel herkenbare onderwerpen wanneer een kind in een gezin ernstig ziek wordt, worden vertaald naar de dierenwereld. Zo zien we ‘Ziekenhuis bosvriendje’ en slapen de grote vossen in een speciaal hotel dichtbij het ziekenhuis. De beademingsapparatuur is herkenbaar en toch ook vriendelijk afgebeeld: de houtkleuren en het bos op de achtergrond voegen warmte en toegankelijkheid toe.

Dokter Uil

In veel verhalen wordt wijsheid toegekend aan een uil en ook in dit verhaal wordt dit op mooie wijze toegepast. Fijn deze herkenbaarheid. Dokter Uil vertelt dat ze er alles aan doen om Lenny beter te maken. Hij begeleidt het proces in het ziekenhuis en gaat op een fijne en warme manier het gesprek met de vosjeskinderen aan.

Eerlijke informatie

Het is heel fijn dat er eerlijke antwoorden op de vragen van de kindervosjes worden gegeven. Op deze manier geeft het boek je als ondersteunde volwassene echt iets in handen om vanuit veilige verbinding een moeilijke boodschap te brengen. En niet onbelangrijk, kinderen worden serieus genomen. Zo kunnen jonge kinderen denken dat ‘dood zijn’ maar voor even is. Ook in dit verhaal komt dit aan bod.

‘Gaat Lenny dood?‘

Dokter Uil buigt naar Bobbi toe.

‘Ja, Lenny gaat dood. We hebben er alles aan gedaan om Lenny beter te maken. Helaas is dit niet gelukt.’

Gedenkplek

Een gedenkplek geeft kinderen (en volwassenen) veel houvast en iets wat een steuntje in de rug richting de toekomst kan zijn. De vosjes geven hier op eigen wijze vorm aan. Dit onderdeel van het verhaal kan een mooie starter zijn om samen thuis of op school een gedenkplek voor een dierbaar persoon vorm te geven. De illustratie zorgt wederom voor herkenning op veilige afstand omdat het vertaald is naar de wereld van de dieren: met veel herkenbare lijntjes naar de mensenwereld. Deze  vertaling maakt dit boek tot een extra veilige verbinding van waaruit persoonlijk verlies gedeeld kan worden.

Afscheid nemen

Het proces van afscheid nemen wordt met liefde beschreven. Alle familieleden komen naar het ziekenhuis en nemen op hun eigen manier en met persoonlijke woorden afscheid van Lenny. De woorden van Sam vormen de woorden voor de krachtige titel. Afscheidsverzorger Beer helpt het gezin en gaat ook het eerlijke gesprek met de vosjeskinderen niet uit de weg. Sam en Bobbi willen van alles weten. Zowel begraven als cremeren worden in kindertaal omschreven. En ook de waarde van herinneringen komt hier aan bod.

Sam zegt: ‘Je bent een lief vosje, nu ga ik dag zeggen.’

Kaartjes

De vosjes Sam en Bobbi krijgen veel tekeningen en kaartjes. Het gesprek tussen de vosjes maakt duidelijk dat ze dit krijgen als troost. De eigen kaartjes die de vosjes krijgen, zijn een gouden tip voor eenieder in de omgeving van kinderen die persoonlijk verlies meemaken. Het is zo fijn als de kinderen eigen condoleancekaarten krijgen. Dit draagt er aan bij dat kinderen zich serieus genomen voelen en het benadrukt dat diegene die gemist wordt voor altijd bij hen hoort.

Ritueel

Boeken die een aanzet kunnen zijn voor een ritueel, vind ik extra speciaal. Wanneer Sam zich bedenkt dat hij nooit meer echte kusjes kan geven aan Lenny, komt grote Vos met een mooi idee. Ze gaan samen bellenblaaskusjes naar Lenny sturen. Dit sluit heel mooi aan op het bellenblaasritueel dat ik eerder schreef. Een waardevol samen-moment voor in de klas. Deze kun je onderaan deze blog downloaden.

‘Wij gaan samen de mooiste en grootste bellenblaaskusjes naar Lenny sturen.’

Verzamelen

Het verzamelen van herinneringen is iets fijns voor kinderen om te doen. De vosjes doen dit door de spullen van Lenny in een mooie doos te stoppen. En na het verhaal van de vosjes biedt dit boek ruimte aan het verzamelen van herinneringen. Tevens is er ruimte voor tips aan de omgeving, het vinden van kracht, nadenken over dankbaarheid en alles wat een kind nog meer wil vertellen.

Illustraties

De illustraties stralen warmte en toegankelijkheid uit. Ook kun je heel mooie de verschillende emoties zien op de afbeeldingen die de tekst ondersteunen. En daarmee draagt dit boek bij aan het leren over diverse gevoelens die kunnen komen kijken bij persoonlijk verlies. Voor kinderen betekent het in aanraking komen met de emoties bij de vosjes in het verhaal, dat ze hie

Achtergrond

Dit verhaal over verlies is gebaseerd op de persoonlijke ervaringen van Marjolein Zwart, geschreven en geïllustreerd door Désirée de Cock. In het boek kun je het persoonlijke verhaal van Marjolein lezen. Zij en haar gezin moesten in 2021 onverwachts afscheid nemen van hun 1-jarige dochter Fleur. In 2015 verloor zij onverwachts haar 23-jarige broer. Verlies is een thema in haar leven. Dit prentenboek is geschreven ter nagedachtenis aan haar dochter Fleur. Tevens biedt dit boek een bedding aan praktische informatie. Zo wordt er geschreven over afscheid nemen van een kind, verlies en rouw bij kinderen, herinneringen en organisaties die steun kunnen bieden. Al deze onderdelen maken het een compleet en uniek geheel.

School

Dit boek kan op school richting en inspiratie bieden wanneer een kind, teamlid of hele klas afscheid moet nemen van een dierbare. Ook kan het verhaal steunend zijn wanneer kinderen in eerdere (school)jaren een verlies hebben meegemaakt. Soms kan het ook voorkomen dat ouders naar handvatten vragen bij de leerkracht. En hoe mooi dat jij als onderwijsprofessional dan dit boek ter beschikking hebt. Wat mij betreft heb je een boek op voorraad wat je aan ouders mee kunt geven. Dat is verbinding leggen tussen thuis en school! De liefde van deze vosjesfamilie steunt je in het kijken naar de verhalen van kinderen en in serieus nemen van kinderen wanneer ze persoonlijk verlies meemaken.

 Tips voor in de klas

• Zet een afbeelding centraal. Je kunt een mooie afbeelding uitkiezen en deze op een gedenkplek in de klas zetten. Dit kan de plek ondersteunen en zeker wanneer het verhaal is voorgelezen bieden de vosjes een mooie manier om voortdurende banden (continuïng bonds) te benadrukken.
• Vosjes om mee te spelen kunnen een mooie aanvulling zijn voor een verteltafel of in een constructiehoek. Spelen is de eerste taal van kinderen en kan ze zodoende helpen om op verhaal te komen.
• Emoties. De illustraties stralen warmte en toegankelijkheid uit. Ook kun je heel mooie de verschillende emoties zien op de afbeeldingen die de tekst ondersteunen. En daarmee draagt dit boek bij aan het leren over diverse gevoelens die kunnen komen kijken bij persoonlijk verlies. Ga samen met kinderen op zoek naar de verschillende emoties in dit boek. Ondersteun dit eventueel met emotiepictogrammen.
• Kleurplaten. Er zijn hele mooie kleurplaten beschikbaar bij dit boek. Via onderstaande knop kun je ze downloaden. Superfijn om altijd voorhanden te hebben. En wanneer je met de klas het ‘bellenblaasritueel’ doet, kun je dit nog meer verdieping geven door de bijbehorende kleurplaat te laten kleuren. Schrijf er eventueel een mooie herinneringen bij of laat de naam van een overleden dierbare hier in het goud bij schrijven.

Een doos vol herinneringen, Marlien Crooijmans

De warmte van deze berenfamilie maakt het verlies van een babybroertje of babyzusje bespreekbaar. Voor kinderen die een broertje of zusje tijdens de zwangerschap zijn verloren, zal het een herkenbaar verhaal zijn. En tegelijkertijd zorgt de berenfamilie voor een veilige afstand van het persoonlijke verhaal van een kind. Hierdoor ook zeer geschikt om in de klas voor te lezen wanneer dit zich in het leven van een kind voordoet of in eerdere jaren is gebeurd.

Eigen ervaring

Marlies schreef naar aanleiding van haar eigen ervaring dit boek. Toen zij bij 22 weken zwangerschap haar dochter Annabel verloor, zocht ze naar een prentenboek om haar drie kinderen van 2, 3 en 5 jaar oud bij de situatie te betrekken en om een eerlijke uitleg te kunnen geven. Ze kwam tot de ontdekking dat er voor dit onderwerp niet veel prentenboeken voorhanden waren en zodoende besloot ze zelf een verhaal te schrijven en te illustreren.

Eerlijke taal

Het verhaal start met het mooie nieuws dat mama deelt met Kleine Beer: ‘Er zit een baby in mijn buik.’ Kleine Beer kijkt hier erg naar uit en wil met alles helpen. Op een ochtend verandert alles. Kleine Beer ziet dat papa en mama verdrietig zijn. De dokter heeft gezegd dat het niet goed gaat met de baby. Een prachtige afbeelding van de hele berenfamilie omlijst de heldere en eerlijk tekst. Het zusje van Kleine Beer krijgt een naam. Maar ook is daar die eerlijke boodschap. Ik vind het heel fijn dat de tekst in dit verhaal eerlijk en concreet is. Dit is precies waar kinderen behoefte aan hebben in verliessituaties.

‘Maar baby Bel is dood’, zegt mama.

Vragen

Kleine Beer stelt vragen die passen bij jonge kinderen. Soms denken ze, helemaal passend in hun ontwikkelende besef over de dood, dat dood zijn voor even is. Bovendien snappen ze nog niet dat dood zijn te maken heeft met lichamelijke functies die niet meer werken. Het voorlezen van dit boek erkent de persoonlijke ervaring van een kind én draagt bij aan een groeiend besef over de dood.

Afscheid nemen

Er moet afscheid genomen worden van baby Bel. Tijd om herinneringen te maken, geeft papa aan. Maar hoe maak je herinneringen?  En hoe werkt dit als je iemand niet lang gekend hebt? Kleine Beer bedenkt een plan om herinneringen aan Bel te bewaren. Zo ontstaat een doos vol herinneringen. Ik vind de uitleg die wordt gegeven over herinneringen, zeer treffend en mooi afgestemd op het begrip van jonge kinderen.

‘Een herinnering is een manier om aan iemand te blijven denken, zodat die voor altijd in je hart blijft.’

Praktisch handvat

Ook kinderen willen graag iets doen. En de beschrijving van het maken en samenstellen van deze doos vol herinneringen biedt meteen een praktisch handvat om met kinderen vorm te geven aan herinneringen. Een mooie werkvorm voor kinderen die iemand missen. Een praktisch handvat dat je in materiaal altijd voorhanden hebt in de klas en kunt aanpassen naar een specifieke situatie.

Tips voor in de klas

• Een doos vol herinneringen. Een kind dat verlies meemaakt kan een doos versieren en samenstellen met herinneringen en mooie voorwerpen. Kleine Beer draagt in het verhaal al behoorlijk wat ideeën en bovendien is er nog alle ruimte voor kinderen om zelf elementen voor de ‘doos vol herinneringen’ te bedenken. Ook kan het waardevol zijn om met de hele klas een doos vol herinneringen te maken.
• Namen noemen. De naam van baby Bel wordt duidelijk genoemd. Ze hoort voor altijd bij het gezin. Kinderen kunnen om de beurt een naam noemen van iemand die ze missen.
• Thuis-school. Dit boek kan heel mooi aan een gezin worden gegeven. Of leen het als school voor een tijdje uit. Zo wordt de link tussen thuis en school benadrukt.
• Gesprek. Denk samen na over de zin ‘Een herinnering is een manier om aan iemand te blijven denken, zodat die voor altijd in je hart blijft.‘ Kinderen kunnen vertellen wat ze dan bijvoorbeeld voelen. Ook kunnen rituelen van thuis besproken worden.

Hartjes met een kus, Mieke van Hooft & Marijn van der Wateren

Hartjes met een kus

Met veel liefde (en hartjes) zet ik deze verhalenbundel in het licht. In de klas heb ik er al een paar verhalen uit voorgelezen en de verhalen boeien de kinderen enorm. Wat heerlijk dat dit boek een beginsituatie heeft die voor veel kinderen herkenbaar is. Puck en Arend wonen in twee huizen: soms bij mama en soms bij papa. De rode draad in het verhaal wordt gevormd door de avonturen die de kinderen beleven. De verhalen reizen met je mee door het jaar heen en bieden kinderen een toegankelijke invalshoek om met een lach en een traan mee te leven met Puck en Arend.

Verhalen en gedichten

De bundel biedt een mooie en warme afwisseling tussen verhalen en gedichten. Je kunt de verhalen door elkaar heen lezen en bijvoorbeeld een verhaal bij een bepaald kalendermoment of seizoen kiezen. Het hele leven, en dus ook het schoolleven, zit in de toegankelijke verhalen van dit boek. Allerlei herkenbare situaties komen aan bod. Een mug in de kamer, buurman Mopperpot die zeker niet tegen zijn hondje Moosje moppert, dat trouwen met een jongen of meisje kan, wensen op nieuwjaarsdag, Sinterklaas, Kerstkoekjes, snotjes, spelen in de zandbak en nog zo veel meer.

Aanhaken

De gesprekken die Arend en Puck voeren, de vragen die ze stellen: veel kleuters zullen zonder moeite aanhaken tijdens het voorlezen. En ik denk dat je als leerkracht ook moeiteloos stapt in de wereld van Puck en Arend: het is zo herkenbaar. En wie weet biedt het  bijvoorbeeld het gedichtje voor mama’s verjaardag een mooie basis voor het maken van een Moederdagcadeautje.  

Larissa is dood

Dit verhaal bestaat eigenlijk uit twee verhalen. In de voorgaande verhalen maken we al kennis met Larissa als het klasgenootje van Puck en Arend. En dan is ze dood. Wanneer je te maken krijgt met een verlies in de klas, kan het heel waardevol zijn om via dit verhaal in te tunen op de taal van jonge kinderen. Juf Mariska vindt een mooie manier om op een gepaste manier aan de kinderen te vertellen wat er aan de hand is.

‘Er is iets heel verdrietigs gebeurd. Vannacht is Larissa overleden. Larissa is dood.’

Ritueel met onzichtbare hartjes

In sommige boeken zit een ritueel verstopt. De kinderen zoeken in dit tweede verhaal over Larissa naar een manier om de lege stoel van hun klasgenoot anders vorm te geven. Daar hebben ze mooie ideeën voor. Daarna komen ze tot de conclusie dat Larissa in hun hart zit, waarna ze denkbeeldige hartjes de lucht in blazen. Ook hier vinden we de hartjes als een verbindend symbool. Tevens zou dit een starter kunnen zijn voor een ritueel, een mooi samen-moment, met de klas. Hartjes blazen. Het mooie is dat dit ritueel door de hele klas uit te voeren is. Immers, je kunt ook hartjes sturen naar mensen die je lief vindt of aan wie je extra denkt.

Hartjes met een kus

De titel vinden we terug in een verhaal over vaderdag. Daarin maken de kinderen hartjes met een kusje erop: deze worden bewaard in een mooie pot. Het verhaal verloopt avontuurlijk en toen ik het verhaal voorlas in de klas, waren de kinderen geboeid en moesten ze lachten om de twist. Er is een mooie lesbrief te downloaden bij dit boek, waardoor je zelf aan de slag kunt met hartjes in een pot. Een hele mooie activiteit die de verbinding in de klas benadrukt.

Honderd hartjes in een potje

Maakte ik speciaal voor jou

Witte, gele, groene hartjes

Roze, paars en hemelsblauw  

Een heerlijk boek om in de klas te hebben en om regelmatig uit voor te lezen. Het fijne vind ik dat je belangrijke kalendermomenten en de seizoenen door het schooljaar heen met dit boek kunt volgen. Je hebt altijd een mooi en fijn verhaal paraat. Het hele leven van een kleuter is verweven in de verhalen. De kinderen leren Puck en Arend steeds beter kennen, dit zorgt voor herkenbaarheid en een veilige waarde in boekvorm. Extra mooi daarom, dat ook een verhaal over het verlies van een klasgenootje in dit boek is opgenomen. Dat maakt het een boek met een extra laagje.

Zeeglas-metafoor

In het onderzoek van Heath & Sheen (2005) las ik over de zeeglas-metafoor Ik vond het inspirerend om te lezen hoe zeeglas een tastbare metafoor kan zijn in je klas om kinderen uitleg te geven over ingrijpende gebeurtenissen, de emoties die daarbij komen kijken en hoe deze gebeurtenis voor altijd een onderdeel van je leven is. En ook kan het met een mooi kaartje erbij een waardevol erkennend cadeau voor en kind of collega die verlies meemaakt. Je kunt zeeglas bijvoorbeeld ook kopen bij verschillende (online) winkels.

Wat is zeeglas?

Zeeglas is aangespoeld glas op stranden dat gevormd is door de samenwerking van zeewater en zand. Door deze werking van het zand en water verdwijnen na een tijdje de scherpe randen en hoeken. Het speciale glas wordt door strandjutters en andere verzamelaars meegenomen en onder meer in sieraden verwerkt.

Zeeglas in de klas

Wanneer je kinderen deze tastbare reminder mee wilt geven, is het natuurlijk extra mooi wanneer je kinderen echt zeeglas kunt laten zien. Misschien vind je wel zeeglas op vakantie. Ook heb ik gezien dat je zeeglas kunt kopen. Natuurlijk heel mooi om het tastbaar in de klas te hebben, wanneer je kinderen de symbolische waarde van zeeglas mee wilt geven. Zo kan het bijvoorbeeld een onderdeel zijn van herinner-toolkit.

Wat vertel je?

Vraag in de klas of iemand weet wat zeeglas is. Op sommige plekken op de wereld kun je langs de kust zeeglas vinden. Dit glas is afkomstig van glazen, flessen, ruiten en andere voorwerpen van glas die in de zee zijn terechtgekomen. Zoals je scherven van glas herkent zijn deze vaak scherp en hoekig. Je kunt je er gemakkelijk aan bezeren. Na een tijdje wordt het glas gevormd in rondere vormen met minder scherpe hoeken.

Zeeglas-metafoor voor rouw

De onderstaande uitleg kun je gebruiken om de zeeglas-metafoor te introduceren in de klas of bij een kind.

Dit zeeglas kan je eraan helpen herinneren dat wanneer je verdrietige dingen meemaakt in je leven, dit heel veel pijn kan doen. Je kunt verschillende emoties voelen. Op dat moment vraag je je af of deze emoties ooit weggaan of minder worden. Het gebroken glas, dat later in de zee terechtkomt, kun je vergelijken met de emoties die je voelt als je iets ingrijpends meemaakt dat je leven voorgoed verandert. Eerst is het glas scherp en kan het pijn doen. Na een tijd en in samenzijn/samenwerking met anderen, kan dit anders gaan voelen. Jouw emoties worden ronder en beter te verdragen.

Net als het glas dat een tijd in de zee ronddobbert en door de samenwerking met zee en water minder scherp wordt. De randen worden zachter en minder scherp. Je zult steeds vaker momenten hebben dat je aan de gebeurtenis kunt denken zonder altijd die scherpe pijnlijke emoties. Je kunt herinneren en herdenken. En ook kan het soms zijn dat het meer pijn doet en dat je meer emoties waarneemt: het glas zal er altijd zijn. Misschien is er soms weer een hoekje of puntje, dat prikt en pijn doet. Bovendien is geen stukje zeeglas hetzelfde en helpt dit ons eraan herinneren dat ook wij op onze eigen wijze rouwen.

Tips voor in de klas

• Geef een kind een mooi stukje zeeglas met daarbij een kaartje waarop je een mooie boodschap schrijft en leg onder andere uit waarom je een stukje zeeglas geeft.
• Het zeeglas kan een plek krijgen op een herinner-plek in de klas of op een centrale plek in de school.
• Wanneer een hele klas betrokken is kan het extra mooi zijn om alle kinderen een stukje zeeglas te geven.