Heb je weleens nagedacht over wat de volgende woorden betekenen als je ze met een hoofdletter schrijft?

Hier, Onderweg, Daar, Ergens Anders, Verder, Overal

Dit verhaal neemt je hierin mee en geeft ruimte aan eigen overdenkingen en wat deze woorden betekenen voor jouw eigen levensverhaal. Ik houd van verhalen die als puzzeltjes nog een tijdje doorwerken in je hoofd. En waar ik alle mooie symboolzinnen wel van op wil schrijven en onthouden: omdat ze iets toevoegen aan de alledaagse werkelijkheid. Dit verhaal zorgt voor een extra dimensie die uitstijgt boven het tastbare. En ik ga proberen een boekbeschrijving te maken die jou uitnodigt die boek zelf te gaan lezen. En nadat je dat hebt gedaan hoop ik dat dit boek in jouw tas meegaat naar je klas. Om dan te volgen wat dit verhaal met de kinderen in jouw klas doet. Gouden levenslessen verzekerd!

Verhaal

Het verhaal over de vriendschap tussen Eekhoorn en Eland vormt de warme rode draad van dit verhaal. En dan zijn in het bos ook Dakota en Muis: Hier. Zij luisteren naar het verhaal dat Eekhoorn vertelt. Dit benadrukt heel mooi dat je kunt luisteren en nabij iemand kunt zijn zonder dat je iets hoeft te zeggen. En dat dit van grote waarde kan zijn. Eekhoorn laat zijn verdriet zien en vertelt hoe het samenzijn met Eland verandert. Vanuit de herinnering reizen we mee door de vriendschap van Eekhoorn en Eland, hoe het was, verandert en tevens wordt verweven in ‘verder leven’.  

‘Mijn grote vriend Eland en ik,

Waren Hier elke dag samen,

Onderweg naar Daar.‘

Dragen

Eland geeft aan zich ergens anders te voelen. En hoewel Eekhoorn en Eland de dagen net als voorheen proberen te beleven, lukt dit niet. Eekhoorn wil Eland dragen, en de afbeeldingen illustreren dat dit niet zomaar kan. Dan stopt Eland met lopen. Mooi om kinderen aan te laten haken met hun bevindingen. Wat betekent het stoppen met lopen voor Eland?  En voor Eekhoorn?

‘Zomaar ineens

Voelde mijn Eekhoorn

Diep van binnen ook anders.’

Verder

De afbeelding in grauwere kleuren benadrukt dat Eland naar Verder gaat. Terwijl Eekhoorn het lichaam van Eland vast heeft, lijkt het alsof de ziel van Eland opstijgt. Een prachtige starter voor een gesprek over dat wat er na de dood is. En hier kunnen verschillende opvattingen, overtuigingen en overdenkingen prachtig bij elkaar komen in de warme en veilige klas. Wat betekent Verder voor de kinderen? En misschien net zo belangrijk: Wat betekent het voor jou?

‘Toen blies de wind

Uit de neus van Eland

En vertrok hij naar Verder.‘

Beelden

Op bijna elke bladzijde zien we Eland en Eekhoorn. En als een soort vaste stille, maar zeker aanwezige waarde zien we ook regelmatig Dakota en Muis in de kleurrijke en zachte illustraties voorbij komen. Zo wisselen beelden van het nu, herinneringen en beelden die het verder leven illustreren elkaar af. Het kleurgebruik benadrukt de woorden en gevoelens die daaruit voortvloeien extra mooi. In de loop van het verhaal komt er weer meer kleur in de illustraties. We zien Eekhoorn en zijn vrienden zitten. Mijmerend over Ergens Anders. Maar ook bewust over het feit dat ze nu hier zijn. En dat hun pad nog niet Daar is. Dit onderdeel van het verhaal benadrukt ook dat we nog niet alles kunnen weten.

”Ik word Ergens

een beetje minder Eland Hier.

En een beetje meer

Anders Eland

Verder.’

Overal

De woorden over bestemmingen en op reis zijn. Met hoofdletters geschreven. Het intrigeert, houdt vast en zet aan tot nadenken. Een boek met starters om te filosoferen. Om na te denken over het leven en middenin het leven. De belangrijkste plekken in het leven komen voorbij: met hoofdletters. En het mooie jij zelf kunt invullen wat dit voor jou betekent. Een troostende afsluiting wordt gevormd door de verbindende betekenis van Overal. Het benadrukt de continuïng bond, de voortdurende band, waarover in de rouwliteratuur nu zoveel wordt geschreven. Een band die over de grenzen van leven en dood heengaat. En die stimulerend en ondersteunend kan zijn voor het verdere leven.

‘Lang zal Eland leven,

Lang zal Eland Verder Leven.

Hoera, in de Gloria.

Alles zingt mee en heel even

Voelt het overal Eland.‘

Tips voor in de klas

• Met hoofdletters. Schrijf de bestemmingen die in het verhaal met hoofdletters worden geschreven op losse briefjes.Deze woordconcepten kunnen dienen als een starter om samen te filosoferen over wat deze woorden inhouden voor de kinderen: in het verhaal én in het eigen leven. Dit biedt dan gelijk ook mogelijkheden voor het schrijven van eigen teksten bij deze brede woordconcepten.En voor het tekenen van hun eigen ideeën bij de woorden.
• Herinnerplek. Laat een kind een beeld uitzoeken om centraal te stellen op ene herinner-plek. Dit beeld kan ook wisselen met de tijd.
• Afscheids- of herinnerbijeenkomst. Ik kan me voorstellen dat de symboliek van dit mooie verhaal als leidraad gebruikt kan worden voor een bijeenkomst om iemand te gedenken of afscheid te nemen. De symboliek die je uit het verhaal tilt, kan gekoppeld worden aan een persoonlijke levensloop.
• Jezelf van achterstevoren bekijken. Terug kijken op momenten in je eigen leven. Als de kinderen zichzelf van achterstevoren zouden bekijken, wat zouden ze dan zien?
• Lang zal …..leven. De kinderen kunnen zelf een naam invullen  van iemand voor wie ze deze zinnen willen uitspreken.
• Overal. Wie voelt voor jou ook weleens Overal? En zijn er momenten waarop je deze persoon extra voelt?

Een heerlijke zomerdag: Jack en zijn beste vriend Vin genieten van een picknick in de tuin. Een ontspannen setting die voor veel kinderen herkenbaar is. Wanneer ze verstoppertje gaan spelen, slaakt Vin een harde gil. Daar ligt een dood musje. Het vinden van een dood diertje in de natuur, zal voor veel kinderen een situatie zijn die ze ook weleens meemaken.

Van dierenwereld naar mensenwereld

Dit dode musje is in dit boek eigenlijk ook de poort naar persoonlijke ervaringen van Jack. Het musje dat doodstil ligt, doet hem denken aan hoe opa erbij lag een tijdje geleden. De veertjes die om het dode musje heen liggen, dwarrelen verder door het verhaal en leggen de verbinding met dat wat hij meemaakte: een verdrietige en ingrijpende gebeurtenis

Schuilplek

Jack wil naar een rustige plek toe om even na te denken tot zichzelf te komen. Hij kiest voor de schommel. Een treffend beeld van Jack omringd door goudkleurige veertjes. Ook wordt hier het schuldgevoel benoemd dat hij voelt. Een belangrijke gedachte om mee te nemen ten aanzien van rouw, verlies en schuldgevoel is dat je niet schuldig bent maar je wel schuldig mag voelen. Dit heb ik meerdere keren gehoord in de lezingen van Manu Keirse en ik vind het mooi dat ook dit verhaal dit thema aanraakt.

Hartstilstand

Opa zijn hart was even stilgevallen. Daarnaast zien we het beeld van opa in het ziekenhuis. De dokters kregen het hart van opa weer aan de praat, zo vertelt het verhaal. Op de volgende bladzijde komt opnieuw naar voren dat Jack zich schuldig voelt en misschien wel beter uit de buurt kan blijven van opa. Kinderen aan wie je dit voorleest zullen hierop aanslaan en misschien Jack wel willen steunen met helpende zinnen. Tevens benadrukt de ontwikkelingsfase van Jack dat jongere kinderen kunnen denken dat de gebeurtenis door hen komt. Een onderdeel van het magisch denken waarin zij zich nog bevinden.

Doen

Ook zien we opa en Jack samen in de actiestand: iets waar kinderen vaak van houden. Dit merk je ook in de klas: iets doen ondersteunt én vormt een voedingsbodem voor de beste gesprekken. Opa en Jack maken een kistje voor het dode musje. En dan staan ze daar hand in hand bij: een veertje bovenop het kistje. Zo sluit het verhaal hoopvol en licht af.

Starter

Met de heldere tekeningen vormt dit verhaal een fijne starter voor gesprekken met kinderen. Om vanuit een brede invalshoek aandacht te besteden aan verdriet én om in te zetten in specifieke situaties: bijvoorbeeld wanneer iemand in de omgeving van een kind getroffen is door een hartstilstand. Dit verhaal biedt een fijne bedding om kinderen erkenning en herkenning te kunnen laten vinden voor hun eigen veertjes vol verdriet.

Tips voor in de klas

• Jouw schuilplek. Jack wil graag even alleen zijn en vindt een schuilplek bij de schommel. Heb jij ook zo’n plek waar je soms even wilt zijn als je bijvoorbeeld verdrietig bent?
• Veertjes van verdriet. Geef ieder kind een gekleurd veertje (van die veertjes die je ook wel gebruikt voor het knutselen). En laat ieder kind een veertje in een mooi ‘ik denk aan je kistje’ leggen. Daarbij kan een kind vertellen aan wie het extra denkt of wie het mist.
• Met opa. In dit verhaal lezen we wat Jack fijn vindt om met opa te doen. Kinderen kunnen ook benoemen wat ze fijn vinden om met hun opa te doen. Wanneer je dit bespreekbaar maakt in de klas, zullen er ook kinderen zijn die een opa moeten missen. Zie dit als een mogelijk aanhaakmoment waarbij kinderen kunnen vertellen over hun opa als ze hier behoefte hebben

Boeken over verdriet, ik draag ze een warm hart toe. En zo gaat er met regelmaat een boek rondom dit thema mee naar mijn klas. Het dagelijkse schoolleven is niet alleen maar leuk-leuk. We mogen ook best de verdrietige dingen van het leven omarmen en toelaten binnen de schoolmuren. Zo geven we kinderen waardevolle levensboodschap mee, precies zoals de titel van dit boek zegt: Verdriet mag er zijn.

‘Het leven is niet altijd makkelijk, dus iedereen wordt weleens verdrietig.’

Symbool

En zo ging ook dit boek met verdriet afgebeeld als een toegankelijk blauw en warm figuur. Dit figuur symboliseert zeker niet dat verdriet je expres dwarszit, integendeel. In dit troostrijke verhaal wordt verdriet gezien als een emotie die je iets wil vertellen. In het verhaal gaan we langs allerlei mensen die ook verdriet voelen en soms moeten huilen. Heel fijn dat dit genormaliseerd wordt.

Perspectief

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de emotie ‘Verdriet’. De kleurrijke en toegankelijke illustraties ondersteunen dit perspectief op een warme manier. Ook de eerste zinnen vind ik zo krachtig. Ze benadrukken dat verdriet er op allerlei momenten kan zijn. En het blauwe figuur wordt zo vriendelijk en lief afgebeeld dat je Verdriet echt gaat omarmen.

‘Maar zelfs op een stralend mooie dag kan het zijn dat je me ziet, als je in de war bent of in de knoop zit.’

Van wegduwen naar luisteren

In niet al teveel woorden worden belangrijke sub thema’s ten aanzien van verdriet besproken. Zo komt in toegankelijke taal naar voren dat wegduwen van verdriet niet werkt en dat verdriet je soms iets te vertellen heeft. Verdriet komt voor bij allerlei verschillende mensen en huilen mag. De afbeeldingen geven ruimte om even stil te staan bij wat de kinderen zien. Interessant om te volgen welke afbeelding kinderen langer willen zien? Welke details halen ze eruit en welke betekenis geven ze hieraan?

Tonen van verdriet

De grote afbeelding van het kindje en de tranenstroom laat zien dat het uiten van verdriet belangrijk is: huilen mag. Tevens geeft het aanstippen van dit onderwerp de ruimte om als voorlezer toe te voegen dat er verschillende manieren zijn van verdriet tonen. Soms lijken tranen bijvoorbeeld van binnen te blijven zitten. Dit geeft kinderen de boodschap mee dat je ook verdrietig kunt zijn zonder dat er tranen zijn.  

Emmer-metafoor

Een metafoor die je in gesprek met kinderen ook op andere momenten mooi kunt inzetten. Een emmer die zich vult en waarvan de tranen nergens naartoe kunnen stromen. ‘Totdat de emmer overloopt, dan staat alles onder water.’Zo vertelt de metafoor in het boek. Sommige kinderen kunnen dit misschien herkennen. En zet de afsluitende afbeelding extra in de spotlight wanneer je de emmer-metafoor wil benadrukken. Want daar komt de emmer op een prachtige kleurrijke manier terug. Het maakt de verdriet-cirkel in dit verhaal mooi rond.

De klas in

Een boek om op elk moment de klas in te halen. En om weer op terug te pakken als een situatie is die vraagt om extra bedding voor verdriet. Hoe fijn dat het lieve toegankelijke figuur ‘Verdriet’ ons in beeld en woord meeneemt naar een wereld die voor ieder mens soms aan de orde is. Een boek voor glinsterende gouden tranen.

Dit boek is een onderdeel van de serie ‘Mijn kop is top’. In deze serie neemt schrijver Adam Ciccio dagelijkse obstakels en de mentale gezondheid van jonge kinderen onder de loep. Bekijk ook zeker de ander titels die in deze serie verschenen.

Tips voor in de klas.

• Verschillende soorten tranen. Je kunt naar aanleiding van dit verhaal heel goed samen nadenken over verschillende soorten tranen. Print voor ieder kind een blad met traansjablonen en laat ze tekenen en opschrijven wat voor soort tranen (verdriet).
• Erkennend zinnen. Er staan veel ondersteunende en erkennende zinnen in dit boek. Denk aan: Je vrienden huilen ook, het leven is niet altijd makkelijk, iedereen wordt weleens verdrietig etc. Schrijf deze op aparte briefjes, eventueel op traanvormige blauwe briefjes, en laat een kind hier een briefje van pakken als het wel een erkennende zin kan gebruiken. Zo heb je altijd erkennende zinnen bij de hand.
• Tranen vormgeven. Wanneer je het boek openslaat, zie je in blauwe tranen allerlei verdrietige situaties afgebeeld. Bespreek deze situaties met de klas of in een klein groepje. Laat de kinderen met waterverf blauwe tranen maken. Wanneer deze tranen droog zijn, kunnen ze met zwart krijt of zwarte stift verdrietige situaties en gebeurtenissen tekenen/schrijven in de tranen. Je kunt hier ook de link leggen naar gouden tranen. Ze maken een traan van goud en tekenen hier iemand in die ze missen. Ook kan de naam opgeschreven worden.

Hoe moet ik weten wie ik ben, als ik jou niet ken?

Vanuit verschillende hoeken werd dit boek me getipt. En eenmaal aan het lezen kon ik het niet meer wegleggen. Deze verhaallijn laat zien dat verlies, verbinding en verder leven voortdurend met elkaar in connectie zijn. En zo kan het gebeuren dat in een bepaalde periode van je leven, één van deze elementen meer op de voorgrond treedt. Bijvoorbeeld omdat je bepaalde vragen over jouw eigen leven hebt. In dit verhaal volgen we Sara. Een schoolopdracht zet haar leven op z’n kop: ze heeft zoveel om over na te denken. Zoveel vragen. Deze schoolopdracht vormt de starter van een hartverwarmend verhaal waarin jongeren herkenningspunten en erkenning kunnen vinden als het goed om hun eigen ervaringen ten aanzien van rouw en verlies.

Intunen

Voor eenieder die met jongeren werkt biedt dit boek fijne taal en herkenningspunten om in te tunen op hun belevingswereld. Ook kan ik me zomaar voorstellen dat je bepaalde bewoordingen inzet in gesprekken met jongeren. Denk bijvoorbeeld aan de niets-aan-de-hand-glimlach de alles-gaat-óké-houding. Wanneer je het boek eerst zelf leest, schrijf dan woorden, begrippen en metaforen die je raken even op. Dat geeft mogelijke handvatten voor op een later moment: bijvoorbeeld wanneer je in gesprek gaat met jongeren.

Toen en nu

Toen Sara negen jaar oud was, overleed haar moeder. In het verhaal schakelen we in sommige hoofdstukken terug naar ‘toen’ – Sara 9 jaar. Knap gedaan en van grote waarde omdat dat wat Sara op die leeftijd meemaakte vanzelfsprekend van grote invloed is op Sara nu. De afwisseling tussen Sara-toen en Sara-nu laat op extra krachtige wijze zien dat het gaat om het verweven van verlies en de ervaringen die je hebt in jouw persoonlijke levensverhaal.

Vragen en omgeving

De band met de mensen om haar heen staat onder druk en biedt nieuwe kansen. Een goede vriendin van vroeger komt terug in het leven van Sara. Dit is een ontroerende en verhelderende verhaallijn die een essentieel onderdeel is van het geheel. De vraagstukken die naar boven komen en de confrontaties die ontstaan met haar omgeving leren Sara veel over zichzelf en haar moeder. Ze leert haar moeder steeds beter kennen. En ook de band met haar vader is volop in ontwikkeling.

Psycholoog

Sara bespreekt met haar psycholoog wat ze meemaakt en wat ze voelt. Al wil ze in eerste instantie vooral nog graag laten zien dat alles oké is. Uiteindelijk ontkomt ze er niet aan om te delen hoe ze zich voelt en wat het effect hiervan is. Zo zijn onderstaande woorden, die in dit geval van haar psycholoog komen, een stimulans om wel echt te delen wat haar bezighoudt.

‘Als we alles wat we voelen en denken voor ons houden, zelf proberen te dragen of op te lossen, dan komt er een moment waarop de druk zo hoog oploopt dat het te veel wordt. Al die spanning, woede en verdriet bouwt zich op in je lijft, in je hoofd, en op een gegeven moment moet dat eruit, hoe hard je ook je best doet om het binnen te houden.‘

Voortdurende band

De rouwbehoeften van Sara komen duidelijk naar voren in dit verhaal. De schrijfster heeft veel belangrijke elementen op prachtige wijze uitgelicht. Een creatief geheel dat een inspiratiebron kan zijn voor iedere lezer. De ondersteunende én inspirerende waarde van een voortdurende band over de grenzen van leven en dood wordt benadrukt en komt prachtig tot uiting in het einde van dit verhaal. Dat tegelijkertijd een begin is van het verdere leven van Sara. En voor de lezer! Want je neemt toch altijd een aantal fijne en rake dingen van zo’n warm en ontroerend verhaal mee. Zo zal ik de bolletje-deeg-metafoor niet vergeten.

Bolletje-deeg-metafoor (bladzijde 188)

‘Zie het zo: het probleem of het gevoel dat je hebt, is als een klein bolletje deeg. Je stopt dat bolletje deeg weg, in je hoofd omdat je er niets mee wilt doen. Daar zal dat bolletje deeg gaan rijzen. Als je dit met elk bolletje deeg doet, zal er uiteindelijk geen ruimte meer zijn voor die bolletjes om te rijzen en dan….’

‘Ontplof je.’

De titel in combinatie met het feit dat ik wist dat het om een dichtbundel ging, wekte direct mijn interesse. En daarna bleek ook de inhoud zo mooi te passen bij mijn missie om het hele leven te integreren in het dagelijkse schoolleven. Deze dichtbundel kan hier in tekst en beeld een waardevolle bijdrage aan leveren. De gedichten over uiteenlopende levensonderwerpen kunnen voorzien in een veilige verbinding tussen jou en de kinderen in jouw klas.

Mag ik nog een gedichtje

Er was iets spannends voor het meisje die dag. Iets met een dierbare en gezondheid. Ze kwam even dichtbij me staan. En terwijl de rest van de klas speelde, werkte en kwebbelde, doken wij samen in deze dichtbundel. Samen bladerden we het boek door en zo kon zij aanwijzen welke afbeelding en bijbehorend gedichtje ze wel zou willen geven aan haar dierbare. We schreven het op een papier en deden het in een met hartjes versierde envelop. En zo ging het gedichtje ‘Knuffel’ mee naar huis. De volgende dag vroeg het meisje: ‘Mag ik nog een gedichtje’. En je raadt het al, we bladerden en lazen weer.

Gouden levenslessen

Gedichten kunnen starters zijn voor Gouden levenslessen die je een toegankelijke vorm altijd voorhanden hebt: een geweldige manier om het hele leven in de klas te integreren en om hier samen over te leren. Ze kunnen voorzien in een aanhaakmoment voor kinderen. Bijvoorbeeld wanneer het onderwerp dat aan bod komt een raakvlak heeft met de persoonlijke ervaringen van een kind. Helemaal mooi als jij als leerkracht weet hebt van de levensverhalen van kinderen en ze dan extra kunt volgen in hun behoeften.

Niet of-of maar en-en

Op de achterflap van het boek staat: ‘Gedichten voor jong en oud over grote én kleine dingen, fijne én moeilijke momenten. Over later, dromen, onze aarde, respect, houden van en nog zo veel meer.’  Deze beschrijving treft en geeft zo mooi aan dat het niet of-of is, maar en-en. Op school mag ook aandacht zijn voor moeilijke onderwerpen, naast al het vrolijke en lichte. En zo mag er ook ruimte zijn voor filosoferen het stellen van levensvragen. Of zoals ik het graag zeg: ‘Niet alleen aandacht voor carpe diem, maar ook zeker voor memento mori op school. Het bestaat naast elkaar en het is fijn als we kinderen hiermee laten opgroeien.

Herdenken

Aansluitend op ‘Meer memento mori’ op school zet ik graag een specifiek gedicht in het licht. En wel het gedicht met de titel ‘Herdenken’. Een actief werkwoord waarvan ik het belangrijk vindt dat kinderen hiermee opgroeien. Dit werkwoord geeft kinderen mee dat er een voortdurende band met een overleden dierbare kan en mag bestaan. Een symbolische aanwezigheid die kan ondersteunen en die op bepaalde momenten meer aandacht mag en kan krijgen.

‘Ik ben nog jong, toch wil ik helpen

Om de doden te herdenken,

om te beseffen wie ze waren

en aandacht te blijven schenken.’

Samen-moment

Samen even stil zijn en luisteren naar de woorden. Dat kan in de grote groep of in een kleine setting: net wat passend is op dat moment. Voor kinderen de mogelijkheid om zelf te beleven wat ze voelen bij de woorden. Daarbij zijn deze gedichten uitermate geschikt voor het ruimte geven aan levensonderwerpen: soms in beleving dichterbij en soms verder weg voor een kind. Allebei nodig. Allebei verrijkend. Dan komen we weer terug bij de waarde van en-en.

Altijd aanwezig

Een bundel voor op de hoek van je bureau, zichtbaar en aanwezig. Om even te pakken als het tijd is voor een gedicht. Er daar is het volgens mij elke dag wel een keertje tijd voor. Ook als het niet voor de hele groep is, maar voor een kind omdat er speciale erkenning en herkenning nodig is op dat moment. Of voor jezelf natuurlijk. Een dichtbundel voor glinsterende gouden tranen door de hele school heen!

Als je door middel van een fantasierijk verhaal, het werkwoord ‘herinneren’ kracht bij kunt zetten in jouw klas, dan zou ik het zeker niet laten. Daarbij kan dit prachtige boek je ondersteunen en zorgen voor een veilige verbinding met de kinderen. Het verhaal van Alva zorgt voor herkenbaarheid met veilige afstand om eventueel eigen herinneringen te delen. En, niet onbelangrijk, om naar elkaars herinneringen te luisteren. Is dat niet de meest waardevolle levenslesstof die we in onze klas tot onze beschikking hebben?

Eiland

In het verhaal maken we kennis met Alva: zij woont op een eiland midden in het meer. Het bijzondere is dat er elke ochtend herinneringen landen op haar eiland. Het mooie hiervan vind ik dat er allerlei verschillende herinneringen worden benoemd en verbeeld. Dit laat het voor kinderen heel mooi open om ook allerlei soorten herinneringen te delen met elkaar.

Verschillende soorten herinneringen

Je kunt uiteenlopende bijvoeglijke naamwoorden voor het woord herinneringen zetten. Het verhaal geeft hiervoor een mooie aanzet: kleurige, schelle, spannende, stoute en zware herinneringen bijvoorbeeld. Wanneer je dit met de kinderen na het verhaal bespreekt, zal het een verscheidenheid aan interpretaties en gevoelens met zich meebrengen. Bedenk je hierbij dat er geen goed of fout is. Kinderen mogen associëren, beleven en delen op hun eigen manier. 

‘Vooral de zware herinneringen

Hebben veel licht en tijd nodig.’

Vervagen

Op verbeeldende wijze wordt in het verhaal duidelijk dat er goed voor de herinneringen gezorgd moet worden. De herinneringen vervagen eerst en vervolgens landen er geen herinneringen meer op het eiland van Alva. Ze besluit voor het eerst naar de stad toe te gaan, naar de mensen toe. Ze ziet dat de mensen gehaast zijn en ze helpt de mensen bij het herinneren. Of het nu een herinnering aan de eerste kus is, of aan een kersenroomtaart, Alva helpt de mensen hun herinneringen terug te vinden. Ze bedanken haar voor deze ondersteuning.

‘Dank je wel dat je me daaraan herinnerd hebt’

Illustraties

De prachtige beelden in dit boek ondersteunen de diepere boodschap. Dat maakt dat je met kinderen aan de hand van de illustraties een mooi gesprek kunt hebben. Er is zoveel te zien en tevens symbolisch uit de beelden te halen. Interessant om te volgen wat de kinderen uit de verschillende beeldende elementen halen. Laat het vooral een beetje open om te kijken wel symboliek kinderen aan te illustraties toeschrijven. Wat zien de kinderen bijvoorbeeld aan de lijnen van de herinneringen die worden afgebeeld?

‘De herinneringen zijn terug.

Ze hangen in de bomen, vormen hoopjes op de grond of liggen tussen de kiezels aan de oever.‘

Brede blik

Dit warme verhaal geeft een brede blik op herinneringen door middel van een herinneringen-eiland waar er goed gezorgd wordt voor deze waardevolle belevenissen die we nooit meer willen vergeten. Het leest als een sprookje, waarmee je tegelijkertijd een magisch handvat hebt om met kinderen in te zoomen op de kracht van herinneren. Dit verhaal ondersteunt mijn missie om herinneren en herdenken actieve werkwoorden binnen het dagelijkse schoolleven te laten zijn. En de afsluiter van dit boek is met een sprankje liefde en een open denk-einde.

Tips voor in de klas

• Herinneringen-brainstorm. In het verhaal worden allerlei soorten herinneringen genoemd. Geef ieder kind een stapeltje briefjes of post-its en laat ze verschillende soorten herinneringen bedenken en opschrijven. Gebruik hiervoor eventueel de benamingen uit het verhaal: zware, kleurige, spannende, stoute herinneringen. Ook kun je de term Gouden herinneringen hieraan toevoegen en aan de kinderen uitleggen wat herinneringen ‘goud’ maakt. Gouden herinneringen zijn herinneringen die je doen denken aan iemand die je mist omdat deze niet dichtbij je is. Kinderen kunnen na afloop van de brainstorm herinneringen met de klas delen wanneer ze dit willen.
• Tekenopdracht. In kleine tekeningetjes een blad vol herinneringen maken. Je kunt de kinderen de stijl uit het boek laten zien. Om in de stijl van het boek te blijven, kies je voor tekenmateriaal in verschillende kleuren blauw.
• Vakantieherinneringen groepswerk. Dit verhaal leent zich ook goed voor een herinneringen-start aan het begin van het schooljaar. Zorg voor een groot eiland in de kleuren en stijl van de illustratie aan het begin van het verhaal. Laat ieder kind in beeld of woord een vakantieherinnering op het eiland plakken. Benadruk hierbij dat dit allerlei fijne momenten van de vakantietijd kunnen zijn, van thuis of verder weg.

Een tijdje geleden kreeg ik een prachtige set boeken van Beijer Uitvaartzorg toegestuurd. Boeken die geschreven zijn om kinderen te begeleiden bij afscheid en verlies. Ze geven je richting en inspiratie en een mogelijk haakje in contact met ouders. Precies waar ik  me met Mijn gouden traan voor inzet. Ook is er een boek voor volwassenen waarin praktijkverhalen op inspiratievolle manier belichten hoe belangrijk het is om kinderen te betrekken én serieus te nemen bij deze onderwerpen. In deze blog beschrijf ik de verschillende boeken en op welke wijze deze kunnen ondersteunen in het onderwijs.

Verschillende werelden

Hoewel ikzelf werkzaam ben in de onderwijswereld volg ik ook andere werelden rondom afscheid en verlies met veel interesse: bijvoorbeeld de uitvaartwereld. En er blijkt veel connectie en samenhang. Deze werelden hebben veel meer met elkaar te maken dan we soms denken. Ook de kinderen uit jouw klas maken afscheid en verlies mee. In de levensverhalen van kinderen komen al die werelden samen en zijn ze dus eigenlijk niet te scheiden van elkaar.  

Stil

In het boek ‘Stil’ staat een kwetsbaar onderwerp centraal dat ook regelmatig klassen binnenkomt: het overlijden van een baby. Het moment waarop veel kinderen leren en ervaren dat niet alleen oude mensen doodgaan, maar dat dit soms ook bij baby´s gebeurt. Het is vaak zoeken naar woorden en beelden die kunnen ondersteunen bij een kringgesprek, in herkenbaarheid naar het kind toe en in gesprek met ouders. Daar kan dit boek een fijne ondersteuning in zijn en zorgen voor een veilige verbinding in contact.

Het zusje van Mark

In het boek volgen we door middel van kleurrijke tekeningen en heldere tekst het verhaal van Mark. Zijn zusje is net geboren en ook moet hij weer afscheid van haar nemen. School vormt een belangrijke draad in dit verhaal. Alles is een beetje anders en oma brengt hem naar school. Samen met de juf vertelt hij aan de klas wat er gebeurd is. Ook zie je wat deze ingrijpende ervaring met de andere kinderen doet en hoe verbonden een klas dan is met elkaar.

Slapen

In het verhaal wordt het verschil tussen slapen en dood zijn uitgelegd. Fijn dat hier met duidelijke taal en een vrolijke buik-illustratie handvatten voor kinderen aan worden gegeven. Bovendien helpt het je als volwassene om in te tunen op de taal van kinderen. Zo kun je woorden vinden om een gevoelig onderwerp als dit bespreekbaar te maken.

‘Ze is geboren, maar ze huilde niet. Ze is stil geboren.’

Als je dood gaat, verhuis je

Dit boek is verkrijgbaar in twee versies: één vanuit een algemenere invalshoek waarin sterrensymboliek een rol speelt en een ander waarin vanuit zingevingskader gesproken wordt over de hemel. Waardevol dat je kunt kiezen wat het meest passend is. In dit verhaal wordt een krachtige metafoor, het huisje van een slak, verbonden met het aanstaande overlijden van oma die zo ziek is dat ze niet meer beter kan worden. Je hebt met deze metafoor een krachtige kapstok tot je beschikking om uit te leggen en samen na te denken over wat dood zijn voor een lichaam betekent.

Onderzoeken en verkennen

In het verhaal volgen we een gesprek tussen Job, Guusje en hun oma. Het is een onderzoekend en verkennend gesprek: dit zal veel kinderen kunnen boeien omdat het hun manier van denken aanspreekt. Dit soort gesprekken ondersteunen in de ontwikkelingsbehoefte die kinderen hebben om de dood te ontraadselen. Job vindt een slakkenhuis en oma maakt in haar uitleg een connectie met het lichaam van een overleden persoon.

‘En als de slak doodgaat, is het huisje leeg. Dus jij hebt een huisje gevonden van een slak die er niet meer is. Hij heeft het huisje niet meer nodig.’

Sterrensymboliek

Sterrensymboliek wordt gebruikt om vorm te geven aan het begrip ‘afterlife’: wat er na de dood is. Het wordt niet als een feit verweven in het verhaal maar als iets om over na te denken, met symboliek en een beetje fantasie. Het hartenlampje wordt als krachtig doe-element beschreven om te benadrukken dat je aan een dierbare kunt denken. In de klas gebruik ik het hartenlampje ook om ‘Ik denk aan je’-momenten ruimte te geven. En wanneer een kind echt iets in handen heeft om dit te benadrukken, voegt dit waarde toe aan de beleving van dit specifieke moment.

Voortdurende band

In beide boeken wordt de voortdurende band benadrukt. Voor kinderen is het ondersteunend in het verdere leven als namen genoemd blijven worden en een blijvende band kan blijven staan. Ook is er een werkboek dat in beeld, opdracht en woord kinderen voorbereid op een uitvaart die komen gaat. Kinderen kunnen hier stap voor stap meer leren over wat er allemaal komt kijken bij een uitvaart en zo leren ze ook meer over hun eigen leven.

Doodeenvoudig

Dit boek is interessant om te lezen voor alle volwassenen die kinderen in hun omgeving hebben. Ik raad het ook zeker aan leerkrachten en onderwijsprofessionals aan om dit boek te lezen. Contact met school, de kracht van de klas en de verbinding in de groep kinderen: het onderwijs vormt in meerdere verhalen een belangrijk element. Bovendien weet Simone Beijer je echt mee te nemen door de praktijkverhalen heen. Dit motiveert alleen nog maar meer om kinderen echt heel serieus te nemen: ook als het om rouw, verlies en afscheid gaat.

Een verhaal waarvan je elke zin wel wilt opschrijven in een mooie-zinnen-schriftje: die behoefte voelde ik in ieder geval zeker (en heb ik dus ook gedaan😊) Symbooltaal om nog eens na te lezen en dan weer even in dat verwarmende gevoel te duiken van toen je het verhaal voor het eerst las. Én een verhaal dat op natuurlijke en krachtige wijze het leven en de dood met elkaar verweeft. Dit verhaal benadrukt dat het geen onderwerpen zijn die je kunt afsplitsen van elkaar. Integendeel, de levens van Puca en Rover laten ons op een allermooiste manier zien dat het zo ontzettend bij elkaar hoort.

‘Ook dagen die eeuwig mogen duren, eindigen.‘

Vriendschap, verlies en rouw komen in verschillende verhaallijnen samen in het verhaal over Puca en Rover. Daarbij spelen ook hun achtergrond en interesses een belangrijke rol. Dit maakt het een gelaagd verhaal dat in een heerlijke flow leest. Levensenergie, verbinding met de mensen om je heen, de waarde van eerlijkheid over de dood en een brede blik op het begrip tijd geven veel input voor Gouden levenslessen en filosofische gesprekken in de klas. Absoluut een boek vol glinsterende gouden tranen. En daar houd ik van! In deze blog neem ik je door het verhaal heen aan de hand van een aantal zinnen die ik opschreef. Maar niet te uitgebreid, want het is echt zo mooi om zelf te lezen. Het hele jaar door, maar misschien vooral wel deze zomer ☀️

‘Niemand wil omgaan met het meisje dat dode dieren begraaft aan de voet van een boom.‘

Een zin die veel interesse wekt en die mij meteen aanspreekt op het onderwerp. We volgen in het verhaal Puca, een meisje dat dode dieren begraaft onder een boom in het park dichtbij haar huis. En waar Puca in eerste instantie denkt niemand haar begrijpt, komt ze toch iemand tegen die er niet van opkijkt dat ze dode dieren begraaft. De interesse van Puca in de dode-dieren-wereld zorgt voor een prachtige opening naar de diepere verhaallijn die verderop in het verhaal verder tot uitdrukking komt.

‘De lucht lezen, dat heeft ze thuis zelf geleerd. De lucht lezen. Dat betekent dat je voelt of de sfeer goed is. Je kan sfeer niet horen of zien.’

De gezinsdynamiek waarin Puca opgroeit is een belangrijke lijn in het verhaal. Sfeer aanvoelen en weten wanneer je iets wel of juist niet kunt zeggen of doen. Deze metafoor kan kinderen erkenning en herkenning geven. En dan hoeft dit niet altijd in connectie te zijn met een ingewikkelde gezinsdynamiek. Maar hoe geef je woorden aan sfeer aanvoelen? Mariska Overman lukt het gewoon. Een metafoor om te onthouden en wellicht weleens toe te lichten in een klassensituatie.

‘Maar iedereen gaat dood, niets aan te doen. Of je het nou verdiend hebt of niet.‘

In het verhaal komt een bijzondere vriendschap met Rover samen met de interesse en overdenkingen van Puca. Nadenken over het leven, over de dood en hoe tijd daar een rol in speelt. Dit verhaal leert ons hoe de levens van twee kinderen van dezelfde leeftijd zo verschillend kunnen zijn en tegelijkertijd veel overeenkomsten hebben.

‘Rover is voor altijd een beetje bij haar. In haar gedachten.

Precies daar waar zij de baas is over de tijd.‘

Is het niet een prachtige gedachte om te bedenken dat je tenminste op één plek de baas bent over de tijd. En wel in je gedachten. Misschien een zin die ik vroeger wel had willen lezen. Als je als kind te maken krijgt met een ingrijpende gebeurtenis, kan het lijken alsof je nergens meer grip op hebt. Deze zin kan dan ondersteunen in de ontwikkeling van mindset en daarmee het gevoel van eigenaarschap bekrachtigen. En dat gevoel van eigenaarschap is dan weer een belangrijke pijler binnen de veerkrachtontwikkeling. Misschien wel een zin om op te schrijven in het Rouwpaspoort

‘Tijdreizen. Terug in de tijd. In je hoofd. Herinneren.‘

De onderwerpen combineren het leven van alledag met uitzonderlijke en ingrijpende situaties die in de levens van kinderen kunnen voorkomen. Op een mooie manier worden de verschillende thema’s met elkaar verweven.  Creatief bedachte woorden laten je lachen en zullen kinderen aanspreken in denkwijze. Mijmeren over tijd en de kracht van het werkwoord ´herinneren´. Starters voor de mooiste filosofische gesprekken met kinderen. Gouden levenslessen in de klas!

Tips voor in de klas.

• Voorlezen vanaf groep zeven wanneer je de klas een beetje kent. Misschien niet in  de eerste weken van het schooljaar.
• Gespreksstarter. Kies een zin uit over het element tijd die jou als leerkracht raakt. Gebruik deze zin als een gespreksstarter voor filosoferen over de tijd.
• Hartritueel. Naar aanleiding van de metafoor rondom het hart dat wordt genoemd in het verhaal, kan het mooi zijn om het hartritueel met de klas te doen. ‘Ze lachen maar huilen ook. Opeens weet ze dat een hart echt kan breken, niet alleen in verhalen. In ontelbaar veel stukjes. En dat je het wel kan lijmen, maar de barstjes blijf je altijd zien. Ze ziet barstjes bij Rovers ouders.‘ Klik hier voor het hartritueel.
• Tranenzee. Welke verhalen zitten in jouw tranen? Je kunt ieder kind een sjabloon van een traan geven en de kinderen laten opschrijven waar zij weleens verdrietig over zijn. Ondersteun deze activiteit met een stukje uit het verhaal. ‘Puca weet zeker dat in iedere traan een verhaal zit. Dat van Rover. Van haar vader en moeder. Van Toff. Van alle dode dieren. Van alle oneerlijke dingen in het leven. Duizend verhalen, allemaal over haar wangen op de grond.‘

Toen ik pasgeleden een studiemiddag gaf op een school, nam ik uiteraard een ruime boekenselectie mee. Zelf vind ik er veel inspiratie in en ik gun het ook andere leerkrachten om onder andere in (kinder-)boeken richting en inspiratie te vinden om rouw en verlies te integreren in het onderwijs. Dit boek trok de aandacht. Ik snap het. Want wanneer je alleen al de voorkant ziet, wordt je het boek bijna ingetrokken. Het komt door het pakkende beeld van een meisje met een zware rots. Je wilt verder lezen, en vooral ook zien, hoe die rots een plek krijgt in het leven van het meisje. En wat dit betekent voor het meisje maar vooral ook voor jouw eigen leven.

Rotsen

Rotsen in allerlei soorten en maten. Wanneer je het boek openslaat, zie je deze rotsen die allemaal verschillend van vorm zijn. Wel zijn het overduidelijk zware stenen die ruimte innemen. En met kinderen inzoomen op deze illustraties voor het voorlezen, kan de metafoor die het boek geeft extra betekenis geven. Rotsen in allerlei soorten en maten. Wat zouden de rots betekenen in het leven van het meisje?

Onverwachts

Duidelijk is dat het meisje de rots die bij haar bezorgd wordt, niet zelf besteld heeft. Wel is het echt voor haar. Dit wordt benadrukt door haar naam die in de papieren van de bestelling staat.  De illustraties laten duidelijk de worsteling met het rotsblok zien. Er zit veel beweging in de illustraties die in grijstinten krachtig de tekst ondersteunen. Van het rotsblok af willen komen, werkt averechts. Dan komt het rotsblok vast te zitten.

Metafoor ontdekken

Hoe het meisje met het rotsblok probeert te leven, lijkt ons stap voor stap mee te nemen langs allerlei elementen die in een rouwproces voor kunnen komen. Terug naar het leven van voor de bezorging van het rotsblok zou het meisje het allerliefste willen. Er worden allerlei gedachten, gevoelens, wensen en ook reacties van mensen in de omgeving beschreven die voor herkenning kunnen zorgen wanneer kinderen (en volwassenen) persoonlijk verlies meemaken.

‘Ze wilde gewoon naar binnen, naar haar brooddeeg en het leven dat ze had voor de bel ging.‘

In de put

Een ravijn waar mensen spullen achterlaten waar ze vanaf willen. Dit lijkt het meisje een goed idee. Het is zo krachtig en metaforisch hoe de schrijfster in woord benadrukt hoe het soms kan voelen. Daar zit het meisje na een zwevende val, in de diepte van het ravijn. Kinderen vragen haar of ze dood is. Daarop antwoordt ze: ‘Volgens mij niet.’ Dan vragen de kinderen: ‘Zit je in de put?’. Een mooi haakje om met kinderen en jongeren te spreken over in de put zitten en of ze dit gevoel herkennen.

‘Zit je in de put?’

‘Ja,’ zei ze. ‘Dat wel.’

Ketting

Samen met een ketting van kinderen lukt kan het meisje uit de diepte te klimmen. Hier wordt benadrukt hoe belangrijk en steunend mensen in de omgeving kunnen zijn. Mooi om met kinderen na te denken over hun ketting van mensen kunnen helpen om uit de diepte van de put te komen.

Rots-rugzak

Het meisje ontdekt dat er heel veel mensen rotsen met zich meedragen. Eenieder op zijn eigen manier. Na een tip draagt ze de rots als een rugzak met zich mee. Ze heeft haar handen vrij en kan weer meer zien dan alleen het rotsblok. De illustratie van het meisje met de rots-rugzak laat in beeld de symbolische bagage die we met ons meedragen mooi zien. Bovendien past dit beeld treffend bij de rugzak-metafoor die veel gebruikt wordt wanneer we het hebben over het meedragen van levens-veranderende gebeurtenissen.

Thuis

Het meisje ziet uiteindelijk een huis dat op haar huis lijkt. En het is ook haar huis. Het lukt haar om het rotsblok door de deuropening te krijgen: net aan. Het deeg stond er zelfs nog. Samen met kinderen kun je erover nadenken wat dit betekent. Wat zegt dit over de tijd dat het meisje met haar rotsblok op weg was. Ook het eindbeeld kan centraal staan in een gesprek.

Symbool-denken

Er zijn zoveel zinnen met een diepere betekenis die ik hier neer zou willen zetten. Maar ik zou je vooral willen uitnodigen om zelf op zoek te gaan naar jouw mooiste zinnen in het boek. Zowel in de woorden en zinnen als in de illustraties kan de lezer eigen herkenningspunten vinden. Ook de kinderen in jouw klas dragen symbolische rotsen met zich mee. Het eindbeeld kun je centraal zetten en stil staan bij het gevoel van het meisje. Ook nadenken over de vraag: ‘Hoe is het voor het meisje om de rots achter zich te hebben?’ kan mooie connecties leggen met meer leren over rouw en verdriet.

Verdriet

Dit boek is prachtig voor kinderen, jongeren en volwassenen. Ik geef zelf graag een erkennend boek-cadeau aan iemand die persoonlijk verlies meemaakt en daar is dit een geweldig boek voor. Dit boek biedt een brede invalshoek ten aanzien van ingrijpende gebeurtenissen. Er wordt niet benoemd wat er is gebeurd: waarom de rots bij het meisje bezorgd is. Daardoor kan dit boek voor veel kinderen in een aanhaakmoment voorzien. En voor alle mensen die houden van boeken die verdriet bespreekbaar maken en in beeld brengen: dit boek mag niet in je collectie ontbreken!

Tips voor in de klas

• Jouw eigen rots. Je kunt kinderen een eigen rots laten beschrijven. Of een eigen rots-vorm laten knippen uit papier. Willen ze met elkaar delen wat zij met zich meedragen. Maak er eventueel een groepswerk van en bespreek met elkaar welke ervaringen als een rots kunnen voelen.
• Ritueel. Dit verhaal kan heel mooi worden voorgelezen als onderdeel van een ritueel. Geef de kinderen als versterker allemaal een kleine kei mee (symbool voor rots). Ze mogen deze bij zich dragen en leren hierdoor dat ook verdrietige gebeurtenissen bij het leven horen.
• Beleef-vragen. Een aantal vragen kunnen dieper ingaan op het verhaal. Ik geef een aantal suggesties:
• Waarom zijn de rotsen op de beginpagina verschillend?
• Wat zou het kunnen betekenen dat de rots zo plotseling bij het meisje wordt bezorgd?
• Wat maakt dat het rotsblok soms zwaarder voelt?
• Hoe is het voor het meisje om te zien dat er meer mensen met een rotsblok zijn?
• Zijn er in de klas ook kinderen met een rotsblok? Eventueel kunnen kinderen hier iets over delen.
• Eindbeeld. Waar denk je aan als je het laatste beeld van dit boek ziet? Maak eventueel een kopie van deze afbeelding en schrijf de antwoorden van de kinderen er in kleur omheen. Dit kan in de klas opgehangen worden.
• Krachtzinnen voor het meisje. Je kunt het verhaal even pauzeren wanneer het meisje in de diepte zit. Welke helpende gedachten zouden het meisje kunnen ondersteunen. Je kunt ook het spel met helpende gedachten hierbij kunnen gebruiken.

Ieder jaar heb ik meerdere keren een begrafenis op het schoolplein van een vlieg, tor of vogeltje. Bovendien komt in menig kringgesprek het gemis van huisdieren ter sprake. Daarbij vormt de dierenwereld een onuitputtelijke bron van informatie. Kinderen willen nog meer weten, onderzoeken en onthouden over de dieren die zij zo interessant vinden. Er is altijd meer te ontdekken. Deze dierenwereld legt in dit boek een mooie verbinding met meer leren over de dood en hoe dit tegelijkertijd juist een onderdeel is van het leven. Ik juich een boek wat volledig gewijd is aan dode dieren dan ook zeer toe. Dit lijkt me een welkome aanvulling voor de schoolbibliotheek. In deze blog zal ik een beschrijving geven van dit boek en een aantal onderwerpen en weetjes uitlichten.

‘Uiteindelijk zijn we allemaal onderdeel van de kringloop van het leven. En de dood.‘

Indeling

Een verscheidenheid aan deelonderwerpen vormt een mooie kapstok om de dood bij dieren te bespreken. En wanneer je langs de verschillende onderwerpen gaat, ontdek je heel veel verschillende dieren: van sommige had ik nog nooit gehoord. Het boek start met het plaatsen van dierendood door te benoemen dat de dood in de dierenwereld heel normaal en natuurlijk is. Immers, elk dier is voedsel voor een ander. Uitleg over het ecosysteem benadrukt dit.

Deelonderwerpen

Roof- en prooidieren, kannibalisme, verdediging, transformatie, oplichters, opoffering, emoties, uitsterving, onnatuurlijke dood, na de dood en de dodelijkste dieren voor mensen: dit zijn een aantal deelonderwerpen die aan bod komen. En per hoofdstuk is er zoveel nieuws te ontdekken in woord en beeld. De illustraties zijn realistisch en eerlijk en laten bijvoorbeeld zien hoe aaseters te werk gaan.

Leven na de dood

Leven na de dood wordt behandeld in het hoofdstuk over transformatie. Daar leren we dat er twee soort transformaties zijn: een onvolledige en volledige. Van een onvolledige transformatie is sprake als er iets bij komt of iets afgaat van het lichaam. Denk bijvoorbeeld aan kikkervisjes die longen krijgen in plaats van kieuwen omdat ze op het land moeten kunnen overleven. Bij de vlinder, in het boek de meesterillusionist genoemd, is er sprake van een volledige transformatie. Elk jaar weer een welkom onderwerp in mijn kleuterklas. Want hoe zit dit nu precies? De illustratie die hoort bij dit onderwerp is mooi ook in de onderbouw te laten zien.

Emoties

Dit onderdeel van het boek is interessant voor alle kinderen maar kan ook zeker een verbindend element zijn voor kinderen die zelf persoonlijk verlies meemaken. Niet voor niets vertrekken veel boeken over afscheid, rouw en verlies vanuit de dierenwereld. Vaak gaat het dan om een fantasieverhaal waarin dieren verlies meemaken. Er zijn dan herkenbare elementen toegevoegd, waardoor vanuit een veilige verbinding een connectie kan worden gemaakt met de eigen ervaringen. In dit hoofdstuk wordt rouw benoemd en leren we dat dieren in de echte dierenwereld een aantal emoties laten zien in hun gedrag. Zo leren we dat olifanten waken bij hun overleden familielid en walvissen zorgzaam zijn voor hun jongen over de grenzen van leven en dood heen. Zo vormen deze voorbeelden van dierenverdriet een bijzonder stukje educatie om rouw  bespreekbaar te maken.

‘Wilde olifanten staan vaak stil bij hun overleden familielid, komen regelmatig nog terug naar het dode dier en lijken erover te waken.‘

Eerlijk

Ook de invloed van de mens op het leven en welzijn van dieren komt aan bod. Denk aan de plastic soep, de vleesindustrie en de intensieve visserij. Onderwerpen die ook zeker te maken hebben met het leven en de dood van dieren. Met oudere kinderen kun je hier al interessante gesprekken over voeren. Ook kan ik me voorstellen dat je dit boek erbij pakt, wanneer het bijvoorbeeld in het Jeugdjournaal gaat over één van deze items.

Na de dood

Hier wordt beschreven dat mensen houden van kijken naar dieren. Ook als ze dood zijn. Er zijn verschillende manieren om dieren te conserveren. Ook wordt het opzetten van dieren, taxidermie, uiteengezet. Zo leren we dat mensen die al sinds de achttiende eeuw doen.  Ook mensen die heel erg van hun huisdieren houden, kunnen hun geliefde dier laten opzetten. Zo staat het voorbeeld van buldog Bommel van de familie Meiland hierbij afgebeeld. Sommige kinderen zullen dit misschien herkennen uit de televisieserie.

Leren over de dood

Stern Nijland is het gelukt om in dit boek eerlijke informatie over de dood bij dieren en ontelbaar veel weetjes te combineren tot een interessant naslagwerk: voor kinderen én volwassenen. Praten en leren over de dood bij dieren vanuit allerlei invalshoeken draagt bij aan het meer integreren van dit onderwerp in het alledaagse schoolleven.

Tips voor in de klas

• Verdieping. Ik kan me voorstellen dat je dit boek er regelmatig bij pakt (handig dus als het in jouw boekenkast staat) om een onderwerp wat aan bod komt, te verdiepen of meer duidelijk te maken.
• Weetjes-ontdekkingen. De fascinatie voor de dierenwereld kan voor een kind een ware ontdekkingstocht zijn. De invalshoeken van dit boeken kunnen een mooie kapstok zijn voor nieuwe weetjes-ontdekkingen. Laat kinderen de tien meest interessante weetjes op een weetjesblad schrijven.
• Starter. Wil je rouw en verdriet bespreekbaar maken? Gebruik dan bijvoorbeeld ‘olifanten emoties’ of ‘walvissenverdriet’ als starter voor een gesprek over rouw.