Lichtje in het donker, Katie Sahota & Harry Woodgate

De dagen worden weer korter: het is sneller donker. Samen zoeken we de warmte op in onze huiskamers. Ook in onze klassen gaan er meer lichtjes aan en worden kaarsjes aangestoken. En ja, ook batterijlampjes tellen mee, al gaat er natuurlijk niets boven een echt kaarsje. Vaak zijn kinderen een soort van betoverd door het flikkerende vlammetje. Alsof ze ernaar moeten blijven kijken. Het heeft iets magisch voor ze. En terwijl we steeds meer het licht opzoeken in de donker periode, past dit boek daar geweldig bij. Een boek over de kracht van licht en de verbinding die we daarin vinden. Een mooie aanzet voor herinnerkaarsjes in de klas.

Een kaarsje bij het raam gloeit zacht

En voelt zich wel wat klein

Bij al dat licht inde nacht

Liever zou Lichtje groter zijn

Lichtje

Lichtje neemt ons mee langs allerlei momenten, door het jaar en de seizoenen heen waarin licht van betekenis is. Het verhaal is een ontdekkingstocht langs verschillende lichtbronnen. Kleurige lantaarns, lichtjesslingers, kaarsjes op een taart, de sterrenhemel op een warme zomeravond, verlichting in de kerstboom en de chanoekakandelaar waar negen kaarsen in passen (zeker even tellen met de kinderen): dit en veel meer is te ontdekken op de afbeeldingen van het boek. Samen met de poëtische zinnen op rijm vormen deze illustraties een krachtig en symbolisch verhaal.

Kalendermomenten

Het vieren van Oud en Nieuw, een avondmaaltijd met het gezin, de sterrenhemel op een warme zomeravond, pompoenlichten met Halloween, vuurwerk tijdens Oud en Nieuw, Diwali en mensen die elkaar weer zien: we leren wat licht in ons leven en bij bepaalde dagen kan betekenen. En dat ook een ogenschijnlijk klein lichtje van grote waarde kan zijn voor mensen.

Aanhaakmoment

Dit verhaal speelt prachtig in op het licht dat van betekenis is in verschillende culturen en creëert daarmee verbondenheid. Daardoor kan dit boek voor herkenning zorgen bij de kinderen in jouw klas en draagt het bij aan inclusiviteit. Tijdens het voorlezen in mijn klas straalde een jongetje die de chanoekia herkende. Zo fijn om niet alleen het licht van Kerst in de klas te integreren, maar op mooie wijze ook aandacht te kunnen hebben voor andere feesten en mooie momenten waarbij licht een grote rol speelt. Op deze manier kan het boek voorzien in een aanhaakmoment voor kinderen om iets te vertellen over rituelen en feesten van thuis.

Kaarsjesritueel

Voor heel veel kinderen is het aansteken van een kaarsje een bekend ritueel.  De ervaring leert dat wanneer je iets meer aandacht besteedt aan het branden van een kaarsje, dit een heel fijn ritueel is voor kinderen. Tijdens een ritueel staat handelen, iets doen, centraal. Deze symboolhandeling heeft niets te maken met nut. Wanneer je tijdens een ritueel een kaars aansteekt gaat het om de diepere betekenis die in het licht van de kaars duidelijk wordt voor de personen die deelnemen aan het ritueel. Het aansteken van een kaars wanneer het licht het niet doet, heeft nut. Dat is een belangrijk verschil. Bovendien bevordert iets doen tijdens een ritueel de betrokkenheid en beleving. Iets doen verstevigt het ritueel. De handeling laat het symbool meer spreken en zorgt voor een hoge betrokkenheid van kinderen.

Diepere betekenis

De rijmende zinnen geven ook een boodschap mee. En dit kan een mooie starter zijn om met kinderen na te denken over de waarde van licht, als is het maar één klein lichtje. Dit kan je ook brengen bij situaties waarin mensen nog meer kaarsjes aansteken. Bijvoorbeeld wanneer ze speciaal aan iemand willen denken. Een klein kaarsje in de klas kan al van grote betekenis zijn. Dit boek onderschrijft de waarde van licht. Op naar nog meer kaarsjes (en batterijlampjes) in de klas!

Lichtje komt erachter dat het niet uitmaakt of het lichtje groot of klein is.

Als het soms moeilijk is en je niet weet wat je moet

Als je soms denkt dat je het niet zo goed doet….

…blijf dan rustig, want weet je: ook de gloed in de nacht

van een klein lichtje geeft moed en kracht

Tips voor in de klas

• Chanoeka. In beeld komt dit feest voorbij. Het kan mooi zijn om je te verdiepen in dit feest en de kinderen wat achtergrond mee te geven. Dat kan via deze link.
• Diwali. Ook dit feest komt in beeld voorbij. Het kan mooi zijn om je te verdiepen in dit feest en de kinderen wat achtergrond mee te geven. Dat kan via deze link.
• Kaarsje in de klas. Een kaarsje in de klas kan zorgen voor een mooi verbindend samen-moment. Laat de kinderen nadenken voor wie ze een kaarsje branden. Eventueel kan dit gedeeld worden in de groep. Benoem de symboliek van een kaars: klein ritueel, licht, warmte, in gedachten zijn bij iemand. Vraag aan de kinderen wanneer zij een kaarsje aansteken en wat ze er prettig aan vinden.
• Kalendermoment. Zet tijdens verschillende seizoenen of kalendermomenten een passend beeld uit het boek centraal. Zo heb je altijd een link met een lichtje voorhanden.
• Erkennend cadeau. Wanneer een kind een verlies meemaakt, kan het mooi zijn om een klein kaarsje of batterijlampje cadeau te geven. Schrijf op een kaartje een alinea uit het boek als symbooltaal. Bijvoorbeeld de uitgelichte zinnen uit deze blog.

Nu ga ik dag zeggen, Désirée de Cock & Marjolein de Zwart

Een warm verhaal over verlies en verbondenheid. En een boek om waardevolle herinneringen te waarborgen. Dit boek is een uniek geheel dat bestaat uit verschillende elementen en zodoende kan het een anker vormen in het leven van kinderen. Om elke keer weer op verhaal te kunnen komen, terug te kunnen kijken maar ook zeker vooruit. In dit boek komen de thema´s verlies, verbondenheid en verder leven op krachtige wijze samen.

Speciaal

Het boek begint met de mogelijkheid om op te schrijven voor wie het boek speciaal is. Ik vind het mooi en zeer waardevol wanneer er een markering bekrachtigd kan worden voor een kind. Op deze manier kan een kind extra voelen, nu en later, dat het met zijn hele verhaal gezien wordt. En wanneer je op elk moment in  je leven dit boek kunt pakken, het verhaal na kunt lezen en zo de verbinding vindt met de vosjesfamilie, kan dit zorgen voor extra erkenning en een veilige haven waar je even op adem kunt komen.

Vosjesfamilie

We maken kennis met een vosjesfamilie. De vosjes Sam, Bobby en Lenny wonen met de grote vossen midden in het bos. Lenny ligt in het ziekenhuis en dit heeft impact op het hele vosjesgezin. Dit wordt op krachtige wijze ondersteund door de illustraties. Veel herkenbare onderwerpen wanneer een kind in een gezin ernstig ziek wordt, worden vertaald naar de dierenwereld. Zo zien we ‘Ziekenhuis bosvriendje’ en slapen de grote vossen in een speciaal hotel dichtbij het ziekenhuis. De beademingsapparatuur is herkenbaar en toch ook vriendelijk afgebeeld: de houtkleuren en het bos op de achtergrond voegen warmte en toegankelijkheid toe.

Dokter Uil

In veel verhalen wordt wijsheid toegekend aan een uil en ook in dit verhaal wordt dit op mooie wijze toegepast. Fijn deze herkenbaarheid. Dokter Uil vertelt dat ze er alles aan doen om Lenny beter te maken. Hij begeleidt het proces in het ziekenhuis en gaat op een fijne en warme manier het gesprek met de vosjeskinderen aan.

Eerlijke informatie

Het is heel fijn dat er eerlijke antwoorden op de vragen van de kindervosjes worden gegeven. Op deze manier geeft het boek je als ondersteunde volwassene echt iets in handen om vanuit veilige verbinding een moeilijke boodschap te brengen. En niet onbelangrijk, kinderen worden serieus genomen. Zo kunnen jonge kinderen denken dat ‘dood zijn’ maar voor even is. Ook in dit verhaal komt dit aan bod.

‘Gaat Lenny dood?‘

Dokter Uil buigt naar Bobbi toe.

‘Ja, Lenny gaat dood. We hebben er alles aan gedaan om Lenny beter te maken. Helaas is dit niet gelukt.’

Gedenkplek

Een gedenkplek geeft kinderen (en volwassenen) veel houvast en iets wat een steuntje in de rug richting de toekomst kan zijn. De vosjes geven hier op eigen wijze vorm aan. Dit onderdeel van het verhaal kan een mooie starter zijn om samen thuis of op school een gedenkplek voor een dierbaar persoon vorm te geven. De illustratie zorgt wederom voor herkenning op veilige afstand omdat het vertaald is naar de wereld van de dieren: met veel herkenbare lijntjes naar de mensenwereld. Deze  vertaling maakt dit boek tot een extra veilige verbinding van waaruit persoonlijk verlies gedeeld kan worden.

Afscheid nemen

Het proces van afscheid nemen wordt met liefde beschreven. Alle familieleden komen naar het ziekenhuis en nemen op hun eigen manier en met persoonlijke woorden afscheid van Lenny. De woorden van Sam vormen de woorden voor de krachtige titel. Afscheidsverzorger Beer helpt het gezin en gaat ook het eerlijke gesprek met de vosjeskinderen niet uit de weg. Sam en Bobbi willen van alles weten. Zowel begraven als cremeren worden in kindertaal omschreven. En ook de waarde van herinneringen komt hier aan bod.

Sam zegt: ‘Je bent een lief vosje, nu ga ik dag zeggen.’

Kaartjes

De vosjes Sam en Bobbi krijgen veel tekeningen en kaartjes. Het gesprek tussen de vosjes maakt duidelijk dat ze dit krijgen als troost. De eigen kaartjes die de vosjes krijgen, zijn een gouden tip voor eenieder in de omgeving van kinderen die persoonlijk verlies meemaken. Het is zo fijn als de kinderen eigen condoleancekaarten krijgen. Dit draagt er aan bij dat kinderen zich serieus genomen voelen en het benadrukt dat diegene die gemist wordt voor altijd bij hen hoort.

Ritueel

Boeken die een aanzet kunnen zijn voor een ritueel, vind ik extra speciaal. Wanneer Sam zich bedenkt dat hij nooit meer echte kusjes kan geven aan Lenny, komt grote Vos met een mooi idee. Ze gaan samen bellenblaaskusjes naar Lenny sturen. Dit sluit heel mooi aan op het bellenblaasritueel dat ik eerder schreef. Een waardevol samen-moment voor in de klas. Deze kun je onderaan deze blog downloaden.

‘Wij gaan samen de mooiste en grootste bellenblaaskusjes naar Lenny sturen.’

Verzamelen

Het verzamelen van herinneringen is iets fijns voor kinderen om te doen. De vosjes doen dit door de spullen van Lenny in een mooie doos te stoppen. En na het verhaal van de vosjes biedt dit boek ruimte aan het verzamelen van herinneringen. Tevens is er ruimte voor tips aan de omgeving, het vinden van kracht, nadenken over dankbaarheid en alles wat een kind nog meer wil vertellen.

Illustraties

De illustraties stralen warmte en toegankelijkheid uit. Ook kun je heel mooie de verschillende emoties zien op de afbeeldingen die de tekst ondersteunen. En daarmee draagt dit boek bij aan het leren over diverse gevoelens die kunnen komen kijken bij persoonlijk verlies. Voor kinderen betekent het in aanraking komen met de emoties bij de vosjes in het verhaal, dat ze hie

Achtergrond

Dit verhaal over verlies is gebaseerd op de persoonlijke ervaringen van Marjolein Zwart, geschreven en geïllustreerd door Désirée de Cock. In het boek kun je het persoonlijke verhaal van Marjolein lezen. Zij en haar gezin moesten in 2021 onverwachts afscheid nemen van hun 1-jarige dochter Fleur. In 2015 verloor zij onverwachts haar 23-jarige broer. Verlies is een thema in haar leven. Dit prentenboek is geschreven ter nagedachtenis aan haar dochter Fleur. Tevens biedt dit boek een bedding aan praktische informatie. Zo wordt er geschreven over afscheid nemen van een kind, verlies en rouw bij kinderen, herinneringen en organisaties die steun kunnen bieden. Al deze onderdelen maken het een compleet en uniek geheel.

School

Dit boek kan op school richting en inspiratie bieden wanneer een kind, teamlid of hele klas afscheid moet nemen van een dierbare. Ook kan het verhaal steunend zijn wanneer kinderen in eerdere (school)jaren een verlies hebben meegemaakt. Soms kan het ook voorkomen dat ouders naar handvatten vragen bij de leerkracht. En hoe mooi dat jij als onderwijsprofessional dan dit boek ter beschikking hebt. Wat mij betreft heb je een boek op voorraad wat je aan ouders mee kunt geven. Dat is verbinding leggen tussen thuis en school! De liefde van deze vosjesfamilie steunt je in het kijken naar de verhalen van kinderen en in serieus nemen van kinderen wanneer ze persoonlijk verlies meemaken.

 Tips voor in de klas

• Zet een afbeelding centraal. Je kunt een mooie afbeelding uitkiezen en deze op een gedenkplek in de klas zetten. Dit kan de plek ondersteunen en zeker wanneer het verhaal is voorgelezen bieden de vosjes een mooie manier om voortdurende banden (continuïng bonds) te benadrukken.
• Vosjes om mee te spelen kunnen een mooie aanvulling zijn voor een verteltafel of in een constructiehoek. Spelen is de eerste taal van kinderen en kan ze zodoende helpen om op verhaal te komen.
• Emoties. De illustraties stralen warmte en toegankelijkheid uit. Ook kun je heel mooie de verschillende emoties zien op de afbeeldingen die de tekst ondersteunen. En daarmee draagt dit boek bij aan het leren over diverse gevoelens die kunnen komen kijken bij persoonlijk verlies. Ga samen met kinderen op zoek naar de verschillende emoties in dit boek. Ondersteun dit eventueel met emotiepictogrammen.
• Kleurplaten. Er zijn hele mooie kleurplaten beschikbaar bij dit boek. Via onderstaande knop kun je ze downloaden. Superfijn om altijd voorhanden te hebben. En wanneer je met de klas het ‘bellenblaasritueel’ doet, kun je dit nog meer verdieping geven door de bijbehorende kleurplaat te laten kleuren. Schrijf er eventueel een mooie herinneringen bij of laat de naam van een overleden dierbare hier in het goud bij schrijven.

Een doos vol herinneringen, Marlien Crooijmans

De warmte van deze berenfamilie maakt het verlies van een babybroertje of babyzusje bespreekbaar. Voor kinderen die een broertje of zusje tijdens de zwangerschap zijn verloren, zal het een herkenbaar verhaal zijn. En tegelijkertijd zorgt de berenfamilie voor een veilige afstand van het persoonlijke verhaal van een kind. Hierdoor ook zeer geschikt om in de klas voor te lezen wanneer dit zich in het leven van een kind voordoet of in eerdere jaren is gebeurd.

Eigen ervaring

Marlies schreef naar aanleiding van haar eigen ervaring dit boek. Toen zij bij 22 weken zwangerschap haar dochter Annabel verloor, zocht ze naar een prentenboek om haar drie kinderen van 2, 3 en 5 jaar oud bij de situatie te betrekken en om een eerlijke uitleg te kunnen geven. Ze kwam tot de ontdekking dat er voor dit onderwerp niet veel prentenboeken voorhanden waren en zodoende besloot ze zelf een verhaal te schrijven en te illustreren.

Eerlijke taal

Het verhaal start met het mooie nieuws dat mama deelt met Kleine Beer: ‘Er zit een baby in mijn buik.’ Kleine Beer kijkt hier erg naar uit en wil met alles helpen. Op een ochtend verandert alles. Kleine Beer ziet dat papa en mama verdrietig zijn. De dokter heeft gezegd dat het niet goed gaat met de baby. Een prachtige afbeelding van de hele berenfamilie omlijst de heldere en eerlijk tekst. Het zusje van Kleine Beer krijgt een naam. Maar ook is daar die eerlijke boodschap. Ik vind het heel fijn dat de tekst in dit verhaal eerlijk en concreet is. Dit is precies waar kinderen behoefte aan hebben in verliessituaties.

‘Maar baby Bel is dood’, zegt mama.

Vragen

Kleine Beer stelt vragen die passen bij jonge kinderen. Soms denken ze, helemaal passend in hun ontwikkelende besef over de dood, dat dood zijn voor even is. Bovendien snappen ze nog niet dat dood zijn te maken heeft met lichamelijke functies die niet meer werken. Het voorlezen van dit boek erkent de persoonlijke ervaring van een kind én draagt bij aan een groeiend besef over de dood.

Afscheid nemen

Er moet afscheid genomen worden van baby Bel. Tijd om herinneringen te maken, geeft papa aan. Maar hoe maak je herinneringen?  En hoe werkt dit als je iemand niet lang gekend hebt? Kleine Beer bedenkt een plan om herinneringen aan Bel te bewaren. Zo ontstaat een doos vol herinneringen. Ik vind de uitleg die wordt gegeven over herinneringen, zeer treffend en mooi afgestemd op het begrip van jonge kinderen.

‘Een herinnering is een manier om aan iemand te blijven denken, zodat die voor altijd in je hart blijft.’

Praktisch handvat

Ook kinderen willen graag iets doen. En de beschrijving van het maken en samenstellen van deze doos vol herinneringen biedt meteen een praktisch handvat om met kinderen vorm te geven aan herinneringen. Een mooie werkvorm voor kinderen die iemand missen. Een praktisch handvat dat je in materiaal altijd voorhanden hebt in de klas en kunt aanpassen naar een specifieke situatie.

Tips voor in de klas

• Een doos vol herinneringen. Een kind dat verlies meemaakt kan een doos versieren en samenstellen met herinneringen en mooie voorwerpen. Kleine Beer draagt in het verhaal al behoorlijk wat ideeën en bovendien is er nog alle ruimte voor kinderen om zelf elementen voor de ‘doos vol herinneringen’ te bedenken. Ook kan het waardevol zijn om met de hele klas een doos vol herinneringen te maken.
• Namen noemen. De naam van baby Bel wordt duidelijk genoemd. Ze hoort voor altijd bij het gezin. Kinderen kunnen om de beurt een naam noemen van iemand die ze missen.
• Thuis-school. Dit boek kan heel mooi aan een gezin worden gegeven. Of leen het als school voor een tijdje uit. Zo wordt de link tussen thuis en school benadrukt.
• Gesprek. Denk samen na over de zin ‘Een herinnering is een manier om aan iemand te blijven denken, zodat die voor altijd in je hart blijft.‘ Kinderen kunnen vertellen wat ze dan bijvoorbeeld voelen. Ook kunnen rituelen van thuis besproken worden.

Hartjes met een kus, Mieke van Hooft & Marijn van der Wateren

Hartjes met een kus

Met veel liefde (en hartjes) zet ik deze verhalenbundel in het licht. In de klas heb ik er al een paar verhalen uit voorgelezen en de verhalen boeien de kinderen enorm. Wat heerlijk dat dit boek een beginsituatie heeft die voor veel kinderen herkenbaar is. Puck en Arend wonen in twee huizen: soms bij mama en soms bij papa. De rode draad in het verhaal wordt gevormd door de avonturen die de kinderen beleven. De verhalen reizen met je mee door het jaar heen en bieden kinderen een toegankelijke invalshoek om met een lach en een traan mee te leven met Puck en Arend.

Verhalen en gedichten

De bundel biedt een mooie en warme afwisseling tussen verhalen en gedichten. Je kunt de verhalen door elkaar heen lezen en bijvoorbeeld een verhaal bij een bepaald kalendermoment of seizoen kiezen. Het hele leven, en dus ook het schoolleven, zit in de toegankelijke verhalen van dit boek. Allerlei herkenbare situaties komen aan bod. Een mug in de kamer, buurman Mopperpot die zeker niet tegen zijn hondje Moosje moppert, dat trouwen met een jongen of meisje kan, wensen op nieuwjaarsdag, Sinterklaas, Kerstkoekjes, snotjes, spelen in de zandbak en nog zo veel meer.

Aanhaken

De gesprekken die Arend en Puck voeren, de vragen die ze stellen: veel kleuters zullen zonder moeite aanhaken tijdens het voorlezen. En ik denk dat je als leerkracht ook moeiteloos stapt in de wereld van Puck en Arend: het is zo herkenbaar. En wie weet biedt het  bijvoorbeeld het gedichtje voor mama’s verjaardag een mooie basis voor het maken van een Moederdagcadeautje.  

Larissa is dood

Dit verhaal bestaat eigenlijk uit twee verhalen. In de voorgaande verhalen maken we al kennis met Larissa als het klasgenootje van Puck en Arend. En dan is ze dood. Wanneer je te maken krijgt met een verlies in de klas, kan het heel waardevol zijn om via dit verhaal in te tunen op de taal van jonge kinderen. Juf Mariska vindt een mooie manier om op een gepaste manier aan de kinderen te vertellen wat er aan de hand is.

‘Er is iets heel verdrietigs gebeurd. Vannacht is Larissa overleden. Larissa is dood.’

Ritueel met onzichtbare hartjes

In sommige boeken zit een ritueel verstopt. De kinderen zoeken in dit tweede verhaal over Larissa naar een manier om de lege stoel van hun klasgenoot anders vorm te geven. Daar hebben ze mooie ideeën voor. Daarna komen ze tot de conclusie dat Larissa in hun hart zit, waarna ze denkbeeldige hartjes de lucht in blazen. Ook hier vinden we de hartjes als een verbindend symbool. Tevens zou dit een starter kunnen zijn voor een ritueel, een mooi samen-moment, met de klas. Hartjes blazen. Het mooie is dat dit ritueel door de hele klas uit te voeren is. Immers, je kunt ook hartjes sturen naar mensen die je lief vindt of aan wie je extra denkt.

Hartjes met een kus

De titel vinden we terug in een verhaal over vaderdag. Daarin maken de kinderen hartjes met een kusje erop: deze worden bewaard in een mooie pot. Het verhaal verloopt avontuurlijk en toen ik het verhaal voorlas in de klas, waren de kinderen geboeid en moesten ze lachten om de twist. Er is een mooie lesbrief te downloaden bij dit boek, waardoor je zelf aan de slag kunt met hartjes in een pot. Een hele mooie activiteit die de verbinding in de klas benadrukt.

Honderd hartjes in een potje

Maakte ik speciaal voor jou

Witte, gele, groene hartjes

Roze, paars en hemelsblauw  

Een heerlijk boek om in de klas te hebben en om regelmatig uit voor te lezen. Het fijne vind ik dat je belangrijke kalendermomenten en de seizoenen door het schooljaar heen met dit boek kunt volgen. Je hebt altijd een mooi en fijn verhaal paraat. Het hele leven van een kleuter is verweven in de verhalen. De kinderen leren Puck en Arend steeds beter kennen, dit zorgt voor herkenbaarheid en een veilige waarde in boekvorm. Extra mooi daarom, dat ook een verhaal over het verlies van een klasgenootje in dit boek is opgenomen. Dat maakt het een boek met een extra laagje.

Voor altijd, Iris Boter

Een prachtig beeldboek met korte teksten en duidelijke illustraties over een thema dat eenieder zal aanspreken: de cirkel van het leven. De boom is in dit verhaal een vast baken en een vertrouwde plek om naar toe te gaan: hij groeit mee en past zich aan de seizoenen aan. En toch is daar ook afscheid nemen en leren omgaan met veranderingen. 

Er wordt aan de boom geschommeld en tevens biedt de boom een geweldige verstopplek. Een plek om eindeloze zomerdagen door te brengen en om een sneeuwpop onder te maken. Een grote vriend om aan te zwieren en om onder te schuilen. Dan stelt het meisje een belangrijke vraag.

Blijft het altijd zo?

Een pakkende vraag die over meer gaat dan de boom. Dit is een levensvraag die we snappen en voelen. Dingen veranderen en soms zouden we dit liever tegenhouden: dat alles blijft zoals het is. Er wordt in het verhaal niet een direct antwoord gegeven op de vraag van het meisje. Wel laten de beelden zien dat het niet zo kan blijven zoals het is.

Het verhaal laat de jonge lezer eerst wennen aan veranderingen door de seizoenen centraal te stellen. Mooi om samen met jonge kinderen hierbij stil te staan. Wat zien we aan de boom? Hoe komt het dat deze verandert? En welk seizoen vind jij het fijnst. Dan wordt het meisje ziek en zorgt de boom voor brandhout. Het lijkt een definitief afscheid maar…Er is hoop en een prachtige weergave van verder leven. Heel mooi om kinderen deze levensloop zelf te laten ontdekken.

‘Ik mis je lieve boom‘

Het leven dat doorgaat, ook al is het anders dan eerst. Het boek is hoopgevend, benadrukt de band door generaties heen en benadrukt veiligheid en vertrouwen. Dit boek hoort in de klas een plek te krijgen waar kinderen het makkelijk kunnen pakken. Het is een beeldboek en dit maakt het toegankelijk voor veel kinderen. Om te verwonderen, te leren over de cirkel van het leven en om misschien zelf wel op zoek te gaan naar zo’n vast baken dat zich aanpast aan de seizoenen. Zo leren kinderen al vanaf jonge leeftijd dat veranderingen een onderdeel van elk leven zijn.  

Ik mis je, Rick Peters & Federico Van Lunter

Een witte ballon en een papieren bootje: vaste symbolen die ons op reis meenemen met een jongetje en ons laten zien hoe hij op zoek gaat naar iemand die hij mist. Dit prentenboek geeft woorden en beelden aan het missen van een dierbare. Het biedt symbolen die je heel mooi kunt uitvergroten of in kunt zetten om herinneren en herdenken extra kracht bij te zetten. In deze blog maak ik een korte beschrijving van het boek en ik sluit af met tips voor in de klas.

Verder leven

De titel is helder en duidelijk: ik mis je. Het is voor kinderen direct duidelijk dat het boek gaat over iemand missen. En doordat de starter (de titel) van het verhaal concreet is, kunnen kinderen hun eigen symbolische beleving uit het boek halen. Loslaten, vasthouden en verbinden worden in dit verhaal gevormd tot verder leven in verbinding. Heel bijzonder hoe dit thema voor kinderen (en volwassenen) op een poëtische manier wordt weergegeven. De symboolzinnen zijn als kleine gedichtjes en laten veel ruimte voor het eigen verhaal. En omdat er niet wordt benoemd wie er wordt gemist, is dit boek zeer breed inzetbaar.

Zoektocht

De complexiteit van missen wordt op filosofische wijze in beeld en taal onderzocht. De zoektocht die we wellicht allemaal op één of andere manier herkennen. Eerst lijkt het vooral zoeken, waar is diegene gebleven die je zo lief vindt? Is diegene ver weg of dichtbij? En op welke manier kun je iemand in je leven houden en je voortdurend verbinden?

‘Maar je bleef toen je verdween‘

Beeld en taal

Zoveel te ontdekken, de illustraties zijn als ontdekplaten waarbij de tekst richting geeft. Misschien kan ik beter zeggen, de symboolzinnen laten ruimte voor eenieders persoonlijk verhaal. De beelden en rijke tekst zijn met een open einde. Ik bleef kijken, de symbolen zoeken. En is dit niet precies hoe het met rouw en verlies is? Er is niet één antwoord, niet één weg. Wel vinden we soms wegwijzers en ankers waar we ons aan vast kunnen houden of die van grote betekenis worden om ons verhaal keer op keer weer te kunnen vertellen.

Verhaal

Boeken vormen een vast element in de rijke illustraties van dit verhaal. En tijdens het lezen stel ik mijzelf een aantal vragen. Reist het jongetje op een basis van verhalen verder in het leven? Zijn het de verhalen die je meeneemt je verder leven in en die je elke keer weer tegenkomt? Is het bootje gevouwen van een bladzijde van het boek? Wat ontdek jij samen met de kinderen? Een ding is voor mij absoluut waar: dit verhaal kan ondersteunen bij het op verhaal komen.

Context voor missen

Wat mij betreft zijn de schrijver en illustrator erin geslaagd om een brede context voor ‘missen’ in beeld en woorden weer te geven. Een aanzet voor eenieder om zijn eigen persoonlijke ervaringen in het levensverhaal te verweven. Dit boek is een prachtige starter voor een gouden levensles over missen. En missen is een werkwoord, absoluut. Ik zou zeggen voorlezen in de klas en volg met waardevolle interesse welke symboliek de kinderen oppakken.

‘Misschien is missen niet

Dat ik je niet meer zie

Maar dat ik je blijf zien

Waar je niet meer bent‘

Tips voor in de klas

• Want ik schrijf je en ik lees je. Schrijf een brief aan diegene die je mist. En wanneer je kiest voor een schrijfactiviteit kun je de afbeelding met de letters centraal stellen. Uiteraard is het ook mooi om samen na te denken over de betekenis van de symboolzinnen.
• Bootje vouwen. Bespreek met de kinderen wat de bootjes in het verhaal zouden kunnen betekenen. De symboliek van het bootje leent zich voor diverse activiteiten. Eventueel ook te gebruiken bij een afscheidsritueel of herdenkingsdienst. Kinderen kunnen op een bootje de naam schrijven van iemand die ze missen. Aan één kant kan ik mis je geschreven worden. Wanneer je kinderen een bootje laat vouwen, kunnen ze op het papier eerst een persoonlijke verhaal of gouden herinnering schrijven, daarna wordt het bootje gevouwen. Gebruik eventueel de volgende symbooltaal om de bootjes-symboliek te ondersteunen. ‘De verhalen varen met mij mee.’ ‘Ik neem je verhaal mee.’ De bootjes kunnen op een herdenkingsplek mooi worden neergezet.
• Een plekje maken. Laat kinderen een eigen plek ontwerpen en maken voor iemand die ze missen. Dit kan ook een groepswerk zijn. Bespreek samen waarom het fijn kan zijn om zo’n plek te hebben. Zorg voor uiteenlopende knutselmaterialen en laat de fantasie de vrije loop.
• Fotolijst. De fotolijsten die je door het boek heen tegenkomst zijn leeg. Samen kun je nadenken over de betekenis hiervan.
• Mindmap missen. Maak samen met de kinderen een mindmap over ‘missen’. Kies hiervoor bijvoorbeeld de vier pijlers: gevoel, doen, wie/wat, plek. Samen kun je de mindmap verder uitwerken. Het is leerzaam voor kinderen om te zien wat er allemaal kan horen bij iemand/iets missen, de verscheidenheid aan gevoelens, dat wat je kunt doen en hoe persoonlijk dit is (wellicht met herkenbare elementen).

Gedachten denken, Annelies Beck & Hanneke Siemensma

Als er vroeger iets was waar ik grote moeite mee had, dan waren het mijn gedachten. Als je jong jaar bent, kan het overweldigend zijn wanneer ‘het denken’ nooit lijkt te stoppen. Mijn gedachten waren vol angst om te verliezen, paniek en letterlijk ‘doemdenken’. Toen kon ik het niet overzien en wilde ik vooral vrij zijn van deze gedachten. Bovendien kon ik de gedachten niet loskoppelen van mijzelf. Iets wat ik in de loop er jaren steeds meer geleerd heb en waar ik met interesse nog steeds veel over lees en mijzelf soms in toespreek als de gedachten weer de overhand lijken te nemen.

Meer dan je gedachten

Zelf hoor ik het me tegen mijn kinderen zeggen: Je gedachten zijn niet de waarheid. En ‘je bent meer dan je gedachten, probeer ze waar te nemen en voorbij te laten gaan.’ Zo bedenken we fijne gedachten, of helpende gedachten als het even moeilijk is. In het Rouwpaspoort wilde ik graag een duidelijke plek om gedachten te kunnen opschrijven. Ik weet hoe moeilijk het kan zijn als deze gedachten door blijven razen. Zo schrijf ik in het leerkrachtenkompas:

Wanneer een kind een ingrijpende gebeurtenis meemaakt, kunnen gedachten gaan razen en allerlei kanten opgaan. Dit roept weer allerlei gevoelens op en kan bijvoorbeeld angstig maken. Op deze bladzijden alle ruimte om de gedachten op papier te zetten. Tip: vul elke gedachte aan met een helpende gedachte.

Deze bladzijden vind je in het Rouwpaspoort.

Huis van gedachten

Onlangs las ik in het boek ‘Geluk zonder voorwaarden’ van Michael Singer: ‘Probeer je het huis van gedachten voor te stellen als badend in het licht van miljarden sterren.’ Wat een fijne zin als gedachten je lijken over te nemen. Er is ook nog zoveel moois omheen. Jouw gedachten zijn niet alles, zeker niet wanneer ze beklemmen en te machtig lijken.

‘Probeer je het huis van gedachten voor te stellen als badend in het licht van miljarden sterren.‘

Rijk concept

Dit boek maakt dit huis van gedachten bespreekbaar en de vragen die worden gesteld zijn tezamen met de rijke antwoorden die gegeven worden, als de miljarden sterren waar Singer het over heeft. Dit boek geef nuance en een rijker concept aan gedachten. Iets wat zo waardevol is om kinderen al vanaf jonge leeftijd mee te geven. Ik zeg het vaker en doe het nu toch nog eens: Maar wat had ik als kind graag een boek als dit gelezen. Aandacht voor de complexiteit van gedachten. Startend met de vraag: ‘Wat zijn gedachten? En hoe denk je eigenlijk?’

Filosofische zinnen

Een boek vol filosofische zinnen en vragen die opgeroepen zouden kunnen worden. Het mooie is dat het gesprek over gedachten, hoe ongrijpbaar ook, kinderen handvatten en erkenning kan geven. Dit boek maakt gedachten in ruime zin bespreekbaar en geeft kinderen veel mogelijkheden om aan te haken met hun eigen ervaringen. Bovendien schept dit verhaal ruimte voor alle vragen die kinderen willen stellen. De vragen in het boek worden in openheid en met ruimte voor eigen invulling gesteld. En de prachtige pastelachtige illustraties dragen hier absoluut aan bij. Een boek voor de hele school!

‘Denken is doen. Je kijkt en luistert. Je duwt en trekt. Je vraagt en voelt.’

Tips voor in de klas

• Illustratie centraal. Ik kan me voorstellen dat een bepaalde situatie in de klas, individueel of in groepsverband, mooi past bij een specifieke illustratie uit het verhaal. Stel deze centraal in de klas. Ook kun je een illustratie uitkiezen en kinderen hierbij hun gedachten op laten schrijven.
• Starter. Gebruik een vraag uit het boek als een starter voor een gesprek om te filosoferen. Je kunt de kinderen eerst laten reageren en pas later de tekst uit het boek voorlezen. Uiteraard kun je ook de tekst al voorlezen en kinderen dit laten aanvullen. Net wat het beste past in jouw klas.
• Gedachten bedenken. Op de vraag ‘Kun je een gedachte willen’ schrijft Annelies Beck onder andere: ‘Soms kun je een gedachte bedenken. Iets fijns of iets moois, iets wat je wil of droomt maar nog niet durft.’ Naar aanleiding van deze vraag kun je een dromenpot in de klas zetten waar alle kinderen hun droom in stoppen.

Olimillimeter & Megamond, Barbara Raes & Kristof Devos

Voorleesverhalen en rituelen die doen groeien

‘Soms zit er in een boek een ritueel verscholen’, zeg ik weleens. En dat geldt zeker voor dit bijzondere boek over verdriet, groeien, verbeelding en fantasie. Een combinatie waar ik van houd. Geen kant-en-klaar verhaal, zeker niet. Een boek dat vol met betekenis kan zijn voor eenieder. Je haalt eruit wat voor jou op dat moment van toepassing is. Een verhaal dat je verder wilt lezen en ritueel recepten die inspireren om met kinderen uit te voeren. Ook zeker veel mogelijkheden voor in de klas. In deze blog maak ik een beschrijving van het verhaal en geef ik tips voor in de klas.

Olimillimeter en Megamond

Je kunt het lezen van dit boek aan twee kanten starten. De ene kant van het boek begint bij Olimillimeter: zij is één bij één millimeter bij één millimeter. Haar grote wens is om te groeien, dan kan ze in de mooie ogen van Megamond kijken. Het verhaal van Megamond kun je lezen wanneer je het boek omdraait en aan de andere kant begint met lezen. Megamond is te groot voor het boek. Dat was niet altijd zo, hij begon te groeien toen Mamamondi vertelde dat Papamondi was doodgegaan. Daarna bleef Megamond maar groeien van verdriet.

Verdriet

Het verhaal van Megamond geeft veel haakjes voor het bespreekbaar maken van verdriet. En het is mooi om te volgen hoe kinderen de metafoor ‘groeien van verdriet’ uitleggen: eventueel gekoppeld aan eigen ervaringen. Megamond is op zoek naar Papamondi: zo wil hij een Papamondi kopen in de troostwinkel. De winkelier antwoordt hem allervriendelijkst dat Papamondi’s nergens te koop zij. Wel geeft de winkelier hem een gouden tip: ‘Een gesloten hart breek je weer open met een wachtwoord. Dat wachtwoord is een datum. De datum van jullie allermooiste dag samen.’

Een volgende naam

Dan ontmoet Megamond Olimillimeter: samen leren ze een heleboel. Het verhaal gaat over dapper zijn, moed verzamelen, vonkjes voelen in het hart, de magie van het zeepbomenbos, ijsjes die aan de bomen groeien, keuzes maken en elkaar opvrolijken. Samen durven ze meer en voelen ze zich veel fijner. Ze krijgen allebei een volgende naam, die ze nodig hebben om verder te groeien: Olimond en Megamillimeter.

‘Ze zijn blijven bewegen tot ze in hun hart zijn aangekomen.’

Olimillimeter

Na haar ontmoeting met Megamond wil Olimillimeter steeds hoger: naar het land van het mogelijke. Ze wil verder groeien. Ze legt haar wens op een veerkrachtveertje en geeft deze aan de wind mee. Het ritueel recept heeft hiervoor een prachtige mogelijkheid om op verschillende momenten op in te haken. Hoe vaak vinden kinderen niet een (veerkracht)veertje?

Verder groeien

Olimillimeter groeit steeds een beetje verder. Samen met Megamond beleeft ze een bijzondere dag wanneer ze als een sneeuwbal van de berg afrolt. Hij redt haar en geeft haar een prachtige gele strik, zodat hij haar makkelijker terug kan vinden. Ze moeten afscheid nemen van elkaar want de vakantie is voorbij. Thuis vertelt Olimama een krachtige metafoor over gemis. Na deze metafoor vind je in het boek het ritueel recept: Een gouden noot kraken. Een waardevol ritueel om uit voeren in de klas.

‘Gemis is een beetje als een sneeuwman. Het kan smelten. Het kan kleiner worden. Maar zelfs als het heel hard dooit, zal de neus altijd blijven liggen. Volledig weg gaat dat gemis dus nooit.’

Droomschappenlijstje

Een prachtige benaming voor het maken van lijstjes waar je al je wensen op kunt schrijven. Olimillimeter doet dit in gedachten. En ik denk dat er veel kinderen zijn die wel zo’n lijstje echt willen maken. Bovenaan haar lijstje staat dat ze Megamond terug wil zien en zo klimt ze op haar tiende verjaardag in een hoge zeepboom. Ze is inmiddels één decimeter bij één decimeter. Weer is Megamond daar om haar te helpen al vindt ze het ook heerlijk om haar verjaardag in die hoge boom te vieren.

Zonder jou….

De symbolische afsluiting van dit boek is een verzameling van hoop, veerkracht, verbondenheid en samenzijn. Binnen de woorden, symboolzinnen en illustraties van dit verhaal is er veel ruimte voor verbeelding en de eigen binnenwereld. De illustraties maken dit extra bijzonder. En dat is het heel mooi om met de kinderen na te denken over hoe het komt dat Megamond en Olimillimeter nu, in het midden van het boek waar de twee verhalen elkaar ontmoeten, even groot zijn. Het verhaal sluit af met een aantal zonder jou-zinnen.

‘Zonder jou (zou ik nooit de hemel kunnen aantikken).’

‘Zonder jou (zou ik nooit een boze wolk kunnen verdrijven).’

Aanrader

Ik vind dit boek een kunstwerk. Ook de illustraties benadrukken op krachtige wijze groei, verdriet en verder leven. Echt een absolute aanrader voor aanzwengelleerkrachten die rouw en verlies willen integreren in het onderwijs. Want school is een plek waar we ons extra bewust van het feit dat rouwen plaatsvindt middenin de brede ontwikkeling. Daar sluit dit boek prachtig op aan.

Tips voor in de klas

De ritueel recepten geven je al heel veel inspiratie en praktische handvatten om mee aan de slag te gaan: individueel, in een kleine groepje of met de hele klas. Hieronder geef ik nog een aantal aanvullende tips.

• Kiezen. Wanneer je dit boek in de klas wilt gaan voorlezen, kun je kiezen aan welke kant je begint. Je kunt natuurlijk goed kijken waar de behoefte van de klas ligt. Wil je al eerste het thema verdriet een aangrenzende emoties als boosheid centraal stellen, begin dan bij Megamond. Ken je de groep nog niet zo goed of wil je vanuit het thema groei beginnen, dan start je bij Olimillimeter.
• Beeldende uitwerking. Je kunt kinderen een beeldende opdracht geven waarbij ze Olimillimeter of Megamond een avontuur gaan laten beleven. Ze kunnen kiezen welke van de twee figuren hen het meest kan ondersteunen bij een situatie die ze moeilijk vinden.
• Troostwinkel. Welke dingen kunnen de kinderen bedenken als toevoeging aan de troostwinkel?

Zij, ik en de sterren, Simone Arts

De interesse en liefde voor het zonnestelsel verwelkomen je in dit boek vanaf bladzijde één. De tekeningen aan de binnenkant van de kaft maken duidelijk wat de basis van het boek is. Een paar jaar geleden las ik dit boek voor het eerst, geleend uit de bieb. Nu las ik het voor de tweede keer en schreef de prachtigste zinnen en overdenkingen op.  Middenin het alledaagse drukke (school)leven van een tienerjongen wordt in dit verhaal een ingrijpende gebeurtenis besproken: het verlies van een broertje of zusje vlak na de geboorte.

Het verhaal

We maken kennis met Vito: een jongen van twaalf jaar die binnenkort naar de middelbare school gaat. Zijn ouders vertellen hem dat hij een broertje of zusje krijgt. Dit had hij niet zien aankomen en hij moet dan ook erg wennen aan het nieuws. Hij maakt een moeilijke start op het voortgezet onderwijs. Vriendschappen en grote veranderingen thuis: het is nogal wat voor Vito.

‘Wat moet ik met een zusje?‘

Vragen en gedachten

De vragen die Vito heeft en de gedachten die in hem opkomen worden op treffende wijze gerelateerd aan allerlei facetten van het heelal. Op deze manier leer je als lezer meer en bovendien weet de schrijfster het zo te formuleren dat mooi aansluit bij de wereld van kinderen vanaf tien jaar.

‘Alles, echt alles draait om de baby. Ze is er nog niet eens en ze is nu al de zon in ons familie-universum. Zouden er ook meisjesnamen bestaan die ‘zon’ betekenen? ‘

Zusje

Wanneer zijn zusje geboren is, voelt Vito een enorme liefde voor haar. Hij wil haar vasthouden en zorgt met liefde voor haar. Wanneer hij uit school komt, kan hij niet wachten haar weer te zien. Hij is trots op zijn zusje.

‘Nu wil ik maar één ding, haar in mijn armen nemen en nooit meer loslaten.’

‘Zoals planeten draaien rond de zon, draai ik rondjes met Kyra.‘

Stilte

Dan is er op een dag een andere stilte in huis. Alles is voorgoed veranderd. Kira is overleden. Het hoofdstuk waarin dit wordt beschreven is aangrijpend en geeft aan hoe moeilijk het te begrijpen is dat je zusje dood is. De realiteit klopt niet met hoe het in herinnering is. Waarom begint zijn zusje niet te huilen de volgende ochtend?  Er worden foto’s gemaakt en samen met papa en mama is Vito zoveel mogelijk bij zijn zusje.

‘Ik neem mijn dode zusje in mijn armen en glimlach automatisch naar de camera.‘

Rouw

De pijn, de emoties en alles wat er voorgoed anders is: het wordt op treffende wijze beschreven in dit verhaal. Kinderen (en volwassenen) die dit boek lezen, zullen wellicht herkenning vinden in sommige emoties die Vito doormaakt. Door de beschrijvingen met rake humor, worden ze toegankelijk. Ook wordt het woord dood niet ontweken.

‘Ik weet plotseling niet hoe dingen moeten’

Hemel

Vito kan het beste nadenken op de begraafplaats: over zijn zusje Kira en over alle gebeurtenissen op school. Hij komt hier regelmatig en heeft waardevolle gesprekken met een meisje die hij daar ontmoet. De kinderen delen met elkaar hun eigen zienswijze over de hemel: leven na de dood. Ik vind het krachtig dat het gesprek hierover wordt gedeeld. Dit kan een opening zijn voor een gesprek met kinderen waarin we erachter komen dat zienswijzen kunnen verschillen. En dat dit goed is.

‘Een begraafplaats is eigenlijk een soort glazen wand tussen leven en dood.’

Rode draad

Een boek vol sterrenweetjes, planetengrapjes en een rode draad die niet alleen het verhaal tot een kloppend gehaal maakt maar je ook aan het denken zet over het leven en de dood. Met een krachtig liefdevol einde waarin Vito een mooi eigen aandeel heeft. Ik pinkte een traantje weg aan het einde van het boek. De betrokkenheid van de hele klas uiteindelijk is prachtig. Maar dat ga ik niet helemaal vertellen. Ga vooral zelf lezen!

Tips voor in de klas

• Aanwinst voor de schoolbibliotheek. Dit boek kan heel goed neergezet worden in de schoolbibliotheek, maar weet dat het er staat. En meer specifiek, weet ook wie het leest. Wanneer je de gouden tranen brainstorm hebt gedaan, weet je als leerkracht goed welke kinderen een gouden traan hebben en wie je extra volgt wanneer ze dit boek lezen. Of wanneer je het boek voorleest.
• Warme boekintroductie. Een mooie warme boekintroductie zou op z’n plaats zijn. Met een korte uitleg over de thematiek. Een uitleg van wiegendood, dat het soms voorkomt dat een baby doodgaat.

Schaduwvrienden, Anne Knook-Duijnkerke & Corine de Man-van Tol

Er zijn boeken die me persoonlijk extra raken. Daar is dit boek een voorbeeld van omdat het speciaal geschreven is voor kinderen die een broertje of zusje moeten missen. Het begeleidende kaartje dat ik kreeg, erkende dat mijn overleden broertje Bastiaan en ik voor altijd bij elkaar horen. Deze zin zorgde voor zoveel (h)erkenning: ‘Op deze kaart staan jij en je lieve schaduwvriend Bastiaan.’ In deze blog geef ik een beschrijving van het verhaal, het ontstaan van het boek en de waarde die dit verhaal kan hebben in de klas. Ik sluit af met een aantal tips voor in de klas en Rouwpaspoort tips: er zijn mooie mogelijkheden om de schaduwmetafoor te combineren met het Rouwpaspoort.

Schaduw-metafoor

Manu Keirse heeft een prachtige metafoor omschreven welke de basis vormt voor het verhaal. Ik herken me heel erg in de metafoor van de schaduw en vind het prachtig dat dit nu in verhaalvorm beschikbaar is voor kinderen, jongeren en volwassenen. De schaduw-metafoor geeft je als leerkracht en onderwijsprofessional echt iets in handen om dit thema bespreekbaar te maken. Om kinderen erkenning te geven voor dat wat ze meemaken in hun leven én om alle kinderen deze metafoor mee te geven als een waardevolle boodschap. Want we krijgen in ons leven allemaal te maken met verlies en verdriet. Manu Keirse geeft in een krachtig geschreven voorwoord mee hoe belangrijk het is dat kinderen met verlies en verdriet gezien worden. ‘Vandaag aan kinderen leren over fundamentele gegevenheden van het menselijk bestaan, is werken aan een meer humane samenleving voor morgen.’

Verdriet is als een schaduw; en die reist altijd met je mee. Soms zie je de schaduw en soms niet. Op veel momenten ben je je niet bewust van jouw schaduw. Vaak ligt deze achter je. En op een ander moment kun je de hoek van een straat omslaan en ligt de schaduw ineens recht voor je, duidelijk zichtbaar.’

Vera en Sam

Vera en Sam zijn vrienden en buren. Het verhaal begint met de twee kinderen die spelen en plezier hebben. Al vanaf het begin van het boek, heeft de schaduw een belangrijke plek. Eerst nog vanuit het spelen van verstoppertje, later gekoppeld aan een belangrijke boodschap over verdriet. Zo vormt deze krachtige metafoor de rode draad van dit verhaal.

Broertje

Een traktatie op school doet Vera denken aan haar broertje Jesse. Hij is doodgegaan toen hij nog in de buik van mama zat. Een vriendinnetje in de klas is grote zus geworden en heeft cupcakes met slagroom en muisjes getrakteerd.  Deze ogenschijnlijk vrolijke gebeurtenis heeft haar verdriet en gemis aangezet. Sam snapt in eerste instantie niet zo goed waarom je verdrietig kunt worden van een traktatie. Maar als Vera dit samen met mama uitlegt, snapt hij het beter. Zo belangrijk dat ook het perspectief van vriendjes, vriendinnetjes en klasgenoten aan bod komt. Het kan voor hen soms natuurlijk heel moeilijk te begrijpen zijn hoe iemand die een dierbare mist, zich voelt.   

Krachtige metafoor

‘Al zie je het niet altijd, jouw schaduw is altijd bij je’, zegt de moeder van Vera. Hierbij wordt de vergelijking gemaakt met verdriet, en gaat deze krachtige metafoor aan het werk. Er wordt in het verhaal duidelijk benadrukt dat verdriet altijd bij je hoort, het ene moment meer zichtbaar en aanwezig dan op andere momenten: net zoals je altijd jouw schaduw bij je hebt. En dat er allerlei dingen kunnen zijn die verdriet en het gemis extra aanzetten. De uitleg van de moeder van Vera is hartverwarmend en geeft meer woord en beeld aan een onderwerp waar we soms letterlijk geen woorden voor zeggen te hebben.

‘Al zie je het niet altijd, jouw schaduw is altijd bij je.‘

Verdriet en liefde

Wanneer Vera een prachtige verdiepende conclusie verbindt aan de schaduw-metafoor, komt dit verhaal tot zijn krachtigste kern. In dit verhaal is er in kindertaal aandacht voor een concept dat in 1996 werd geïntroduceerd door Klass, Silverman en Nickman: continuïng bonds. Er mag sprake zijn van een voortdurende band met een overleden dierbare: over de grenzen van leven en dood heen. Ik vind het fantastisch dat Vera in dit verhaal ontdekt dat haar broertje Jesse voor altijd bij haar is. Ze vindt het fijn, want ze vindt Jesse heel lief. De illustratie bij dit onderdeel van het verhaal is ontroerend en hoopgevend tegelijk: verdriet en liefde horen bij elkaar.

‘Dat betekent dat Jesse ook altijd bij me is, al denk ik even niet aan hem.’

Schaduwvrienden

De afbeeldingen met de schaduwen zijn prachtig. Vera, mama en Sam zijn afgebeeld in wit met zwart. En tegen de achtergrond van rustige zachte kleuren, ondersteunen de illustraties de toegankelijkheid van het verhaal. Bovendien komen de schaduwen op deze manier mooi in het licht te staan. Emoties zijn duidelijk te zien op de tekeningen. Daardoor en mooie ingang voor een gesprek met kinderen. Een mooie extra is dat hier ook kaarten van zijn gemaakt. Hoe prachtig om met een beeld van deze krachtige metafoor, een warme boodschap aan een kind mee te geven.

Over de schrijfster

Het boek is ontstaan vanuit een persoonlijke ervaring van de schrijfster. Zij verloor haar zoontje na 37 weken zwangerschap. Toen Anne zich ging verdiepen in rouw vond ze in de schaduw-metafoor veel herkenning ten aanzien van haar eigen proces en dat van haar man en kinderen. Ook in haar werk als GZ-psycholoog heeft Anne veel te maken met jongeren die verlies meemaken. Ze merkte dat de schaduw-metafoor ruimte geeft aan gemis en gevoelens. De boodschap die schrijfster Anne en illustrator Corine, middels dit boek willen geven meegeven aan kinderen is dat het heel normaal is dat je soms wordt overvallen door verdriet. Ook als dit vele jaren na het verlies gebeurt. Tevens willen ze troost bieden aan de lezer door mee te geven dat hun overleden broertje of zusje altijd met hen verbonden is.

Bespreken en doen

Achterin het boek vind je een verdiepende uitleg over de schaduw-metafoor en kun je meer lezen over het ontstaan van het boek. Daarna geeft de leeswijzer je praktische handvatten om met kinderen het verhaal te bespreken. Er zijn bespreekopdrachten en doe-opdrachten. Deze dragen bij aan het opbouwen van veerkracht en zitten vol erkenning en herkenning. Uiteraard kun je als voorlezer een keuze maken wat het meest passend is. En wanneer je het boek in de klas voorleest, kun je ervoor kiezen om deze opdrachten wellicht in een kleine groep of individueel aan bod te laten komen. Door een kind te volgen in zijn of haar rouwbehoeften merk je waarschijnlijk snel wat het meest passend is.

Aanwinst

Dit boek is een aanwinst voor de verzameling boeken rondom rouw en verlies. Een unieke invalshoek, breed in te zetten en met een krachtige metafoor die je kunt toevoegen aan het collectieve geheugen van de klas. Vol erkenning voor kinderen die een broertje of zusje moeten missen. In veel klassen zit een kind dat misschien niet direct gezien wordt met dit gemis en het verdriet dat kan overvallen op onverwachte momenten. Dit boek kan heel goed voorgelezen worden aan de hele klas, waarbij je mooi kunt volgen hoe kinderen die een dierbare missen reageren op het verhaal. Dit boek kan een aanhaakmoment zijn voor kinderen om te delen over hun eigen ervaringen. En ook zonder dat kinderen vertellen in de grote groep, kan dit verhaal voor zoveel erkenning zorgen en haken kinderen in gedachten aan met hun eigen ervaring. Dit verhaal is een prachtige starter voor Gouden levenslessen in de klas!

Tips voor in de klas

Zoals ik eerder beschreef, vind je achterin het boek een uitgebreide leeswijzer met bespreek- en doe-opdrachten. Deze opdrachten kunnen fijne handvatten zijn voor in de klas. Ik denk nog aan een aantal aanvullende tips.

• Herinner-plek. Het kan fijn en ondersteunend zijn om het boek een tijdje op een herinner-plek in de klas te zetten. Het boek is zichtbaar en zo ervaren kinderen dat het echt een onderdeel is van de klas. Voeg hier eventueel een doe-element aan toe. Wanneer er zich in de klas een acute situatie voordoet, bijvoorbeeld omdat van een kind uit de klas een broertje of zusje is overleden, zouden kinderen troostberichtjes kunnen schrijven in het Rouwpaspoort. Of er liggen losse briefjes (sluit deze eventueel mooi aan bij de basiskleuren van het boek) waar ze herinneringen/wensen/troostberichtjes op kunnen schrijven.
• School en thuis. Je kunt besluiten om het boek mee te geven aan een kind om ook thuis te lezen. Dit is natuurlijk afhankelijk van het soort contact dat je hebt met de ouder(s) of verzorger(s). Wanneer dit passend is en je voelt als leerkracht aan dat het van meerwaarde kan zijn, geeft het de impliciete boodschap aan een kind dat school en thuis geen aparte werelden zijn en dat het gemis en verdriet er op beide plekken mogen zijn.

Tips bij het Rouwpaspoort  

Net als in dit verhaal is een belangrijke boodschap van het Rouwpaspoort dat gemis en verdriet voor altijd een onderdeel zijn van jouw levensverhaal. Je neemt het je hele leven mee. En dus ook je hele schoolleven. De schaduw-metafoor kan een mooie plek krijgen in het Rouwpaspoort. Ik zet hieronder een aantal ideeën uiteen.

• Schaduw foto. Maak een foto van het kind met een schaduw. Plak deze in het Rouwpaspoort bij het element ‘Ik denk aan je. Schrijf erbij de uitleg van de schaduw-metafoor.
• Boek-foto. Soms kan een verhaal zoveel verdieping en erkenning geven, dat het voorlezen een ankermoment kan zijn voor een kind.  Maak een foto van het boek en schrijf de datum van voorlezen erbij. Ook kan het fijn zijn dat de voorlezer er een kleine boodschap bij schrijft. Dit kan perfect in het element ‘Ik denk aan je’.
• Troost-berichtjes. Wanneer een kind na het voorlezen een stukje ervaring deelt met de klas, kan het zijn dat klasgenoten iets willen doen voor het kind. Dit kan, in samenspraak met de eigenaar van het Rouwpaspoort, een moment zijn om de klasgenoten troosterberichtjes te laten schrijven in het Rouwpaspoort. Kinderen houden van doen, en dit geeft hen de mogelijkheid.
• Wensen. Wanneer je als leerkracht aan het einde van het schooljaar een wens voor het kind opschrijft bij het element ‘wensen’. Kun je terugverwijzen naar de schaduw-metafoor. Begin bijvoorbeeld als volgt: ‘Als ik terugdenk aan het afgelopen schooljaar, dan herinner ik me speciaal dat we het boek ‘Schaduwvrienden’ lazen.