Lievelingsverdriet, Thaïs Vanderheyden

Soms spreekt de kaft van een boek al enorm aan en geeft de titel een verwarmend gevoel. Dat had ik zeker bij dit boekenpareltje.  En hoe mooi is het dan om verwonderd te zijn over het verhaal, de symboliek en boodschap in een verhaal. Na het lezen van dit boek en het maken van deze beschrijving hoop ik dat heel veel kinderen (en volwassenen) kennis mogen maken met dit verhaal Ik ga alvast op zoek naar een grijze steen en glinsterende diamant om de boodschap van dit verhaal extra kracht bij te zetten wanneer ik het voorlees aan mijn groep 2.  In deze blog lees je meer over het verhaal en ik sluit af met een aantal tips en uitgewerkt samen-moment (ritueel) voor in de klas.

Lange reis

We maken kennis met twee ezeltjes die samen een lange reis maken. Deze reis lees ik als een metafoor voor het leven. Het verhaal vertelt dat de reis soms zwaar en ruw is en ook zijn er gemakkelijke stukken. De woorden die dit benadrukken zijn in frisse kleuren afgedrukt. En dan gebeurt het soms dat je de tocht die je samen begon, alleen moet voorzetten omdat er iemand doodgaat. Dit gebeurt ook bij de ezeltjes.

‘Tot op een dag één ezeltje viel.

Het beestje lag stil, doodstil, dood.‘

Kleur

Van veel kleur in de illustraties, veranderen de tonen van de afbeeldingen naar grijs na deze gebeurtenis. Sommige kinderen zullen die direct opmerken, wanneer dit niet het geval is kun je dit als voorlezen natuurlijk zelf benoemen. De kleuren die gebruikt worden, komen overeen met de emoties die kunnen komen kijken bij gemis en verdriet. En omdat sommige woorden in de tekst door kleur benadrukt woorden, werken tekst en beeld nog krachtiger samen. Ook zeer fijn voor de voorlezer.

Kei

Het ezeltje ziet dat zijn vriend veranderd is in een kei. Terwijl je verder leest zullen de kinderen deze symboliek wellicht oppikken. Eventueel komen er gesprekken op gang over wat er echt met het ezeltje gebeurd is. Het kan ook mooi zijn om deze concrete uitleg toe te voegen aan het verhaal wanneer kinderen dit nodig hebben: ‘Ik denk niet dat het ezeltje echt veranderd is in een steen, maar dat het andere Ezeltje hem zo mist, dat het zo zwaar voelt als een steen.’

Emoties

Het ezeltje draagt de steen met zich mee. Hij zet de tocht door. Het verhaal benadrukt dat het ezeltje niet weet waarom hij de zware steen met zich meedraagt: hij doet het gewoon. De kei voelt zo zwaar. En het ezeltje voelt verschillende emoties. Toch zet hij de tocht door die hij met zijn vriend was begonnen.

Die dag uit duizend

Langzaamaan komt er weer kleur in de woorden. Ezeltje begint te praten tegen de steen en haalt herinneringen op. Zo herinnert hij zich een hele leuke dag met zijn vriend: die dag uit duizend. En soms  lijkt de steen minder te wegen dan eerst. Hij merkt dat er lichtere en zwaardere dagen zijn. Wat een mooie basis over verdriet, rouw en verlies om kinderen al op jonge leeftijd mee te geven. Immers, een verlies hoort voor altijd bij jouw levensverhaal.

Kostbare schat

En dan op een dag voelt het ezeltje geen gewicht meer op zijn rug. Daar waar de steen lag, schittert nu een diamant in alle kleuren van de regenboog. Het ezeltje draagt de diamant bij zijn hart. Hij beleeft nieuwe avonturen en ontmoet nieuwe vrienden. Soms voelt hij het diamantje een beetje prikken. Maar dat vindt hij niet erg, het betekent dat zijn vriend en hij voor altijd bij elkaar horen. De diamant symboliseert tegelijkertijd veerkracht en een voortdurende band met overleden dierbaren.

‘Ik ben jouw kei, ik ben jouw verdriet’, antwoordde de diamant.

Liefde

Dit boek omvat zoveel mooie Gouden levenslessen. En ook veel mogelijke aanhaakmomenten voor kinderen waarbij ze iets kunnen delen over hun eigen verdriet en ingrijpende levensgebeurtenissen.  Een absolute aanrader om te lezen in de onderbouw van de school. En lezen er bij jou op school oudere kinderen, jonge kinderen voor. Dan heb je twee vliegen in één klap om ook een boek als dit hiervoor te selecteren. Natuurlijk geldt altijd dat het belangrijk is dat jij weet hebt van de levensverhalen in jouw klas. Maar ook oudere kinderen zullen (h)erkenning kunnen vinden in een verhaal als dit. Dit boek biedt veel waardevolle symboliek om toe te voegen aan het collectieve geheugen van je klas. Dit kan op een later moment weer voor handvatten zorgen. Met deze ware woorden sluit het verhaal van de ezeltjes af:

‘Liefde doet soms een beetje pijn.’

Tips voor in de klas.

Er zijn zoveel mogelijkheden met dit verhaal. Ik geef een aantal inspiratietips en mogelijk kom je op andere ideeën.

• Stenen en diamanten. Je kunt samen met de kinderen nadenken over welk verdriet weleens als een steen voelt. En wat is er nodig om hier een diamant van te maken. Benadruk eventueel dat dit voor eenieder anders kan zijn. Een echte steen en diamant zichtbaar neerleggen tijdens het voorlezen kan het verhaal extra kracht bij zetten. Misschien zijn er kinderen die iets willen vertellen over iemand die ze missen en wat hun helpt om hiermee om te gaan.
• Herinner-plek. Heb je een plek om te herinneren en herdenken in de klas? In sommige gevallen is dit een standaardplekje in de klas. En ook kan het zijn dat deze incidenteel aanwezig is. De diamant en kei kunnen een mooie plek krijgen op deze plek. Wanneer een kind persoonlijk verlies meemaakt, kun je het kind ook een steen en diamant geven. Wanneer het kind het verdriet meer als een kei voelt, kan het de steen bijvoorbeeld op de herinner-plek leggen. Wanneer het meer als een diamant voelt, legt het kind deze neer. Op deze manier gebruik je de symboliek uit het boek als signaalfunctie.
• Spelen. Dit verhaal leent zich ook mooi om kinderen te laten spelen. Zorg voor twee ezeltjes. Bijvoorbeeld deze mooie van Schleich. Leg ook een diamant en kleine kei neer. De kinderen kunnen zo het verhaal naspelen, of er hun eigen draai aan geven. Ook erg mooi om te integreren in een hoek of maak een verhaaltafel. Observeren en volgen maar. Spelen is voor jonge kinderen de eerste taal en zo kan het ook zijn dat ze met eigen ervaringen aanhaken op het verhaal van de ezeltjes.
• Filosoferen over lievelingsverdriet. De titel alleen al zet aan het denken en geeft een warm gevoel. Kan verdriet, lievelingsverdriet zijn? En heeft iedereen lievelingsverdriet? Wanneer kun je verdriet ‘lievelingsverdriet’ noemen? Een mooie inhaker voor een klassengesprek.
• Glinsterende brainstorm. Hoe kun je een glinsterende diamant bij je dragen? Wat kun je doen om aan iemand te denken die je mist? Op deze manier besteed je aandacht aan veerkracht en benadruk dat eenieder zijn eigen wijze heeft om hier mee om te gaan en om verdriet een onderdeel te laten zijn van je levensverhaal.
• Diamanten ritueel. Een ritueel in de klas noem ik ook wel een samen-moment. Het kan mooi zijn om naar aanleiding van dit verhaal een samen-moment vorm te geven in de klas. Dit kan direct na het voorlezen, maar misschien kies je bewust voor een ander moment. Aan het einde van deze blog kun het ritueel downloaden.

Ik ga je missen, juf, Annemarie Vandaele & Carolien Westermann

Een prachtig prentenboek dat ‘missen’ centraal stelt. In dit geval gaat het over het missen van een leerkracht: een herkenbaar gegeven voor veel kinderen. Zeker zo aan het einde van het schooljaar. Missen speelt zich op allerlei niveaus af. En hoe mooi is het dat kinderen al jong leren dat dit erbij mag horen. En dan zeker aan de hand van situaties die voor alle kinderen in een zekere mate herkenbaar zijn. Dat wat ze over missen leren in alledaagse schoolsituaties, zal ook zorgen voor meer herkenbaarheid en veerkrachttools bij ingrijpende gebeurtenissen.

Verhaal

In dit verhaal maken we kennis met de klas van Juf Hermelijn. Het is vandaag een speciale dag: de laatste dag van het schooljaar. Deze dierenklas leeft samen toe naar het einde van het schooljaar en het begin van de vakantie. Ze ruimen op, maken schoon, hebben samen een gezellige picknick en dan gaat de schoolbel: de vakantie is begonnen. De meeste dieren verlaten blij de school, maar Bever blijft zitten op de wortel van de holle boom.

‘Ik ga je missen, juf’, zucht hij.

Verandering

Kinderen voelen zo aan het einde van het schooljaar haarfijn aan dat er iets gaat veranderen. En ook in de dagelijkse schoolpraktijk is het mijn ervaring dat sommige kinderen benoemen dat ze de juf (of meester natuurlijk) gaan missen. Niet alle kinderen zullen hier woorden aan kunnen geven. En bovendien staan de woorden ‘Ik ga je missen, juf’ symbool voor iets groters: het missen van de warme en veilige klas waar kinderen op dit moment in zitten. Het bekende achter je laten en na de vakantie aan een nieuw schooljaar beginnen: vaak in een nieuwe omgeving en met een andere leerkracht.

Herinneringen ophalen

Bever vertelt fijne herinneringen van het afgelopen schooljaar. De juf weet dit ook nog en zo hebben ze een fijn samen-moment. Ze lachen om de grappige herinneringen. En wat ook veel kinderen en leerkrachten zullen herkennen: Bever geeft een mooie tekening aan de juf. Een tekening maken en geven is voor veel kinderen een passende manier om zich te uiten.

Illustraties

De afbeeldingen in het boek geven extra warmte aan het verhaal. En het gevoel van Bever is mooi weergegeven door het de illustraties heen. Dit kan ook een mooie kijkopdracht zijn voor de kinderen: Kun je zien hoe Bever zich voelt? Samen zul je ontdekken dat Bever op bijna iedere afbeelding dichtbij de juf is.

Een gouden tip

Juf Hermelijn geeft Bever, en natuurlijk ook de voorlezers en luisteraars, een gouden tip wanneer het missen betreft. En niet om iets op te lossen, zeker niet. Maar om dat wat je moeilijk vindt een onderdeel te laten zijn van je leven, terwijl je tegelijkertijd ontdekt wat je graag doet en waar je ontspanning vindt.

‘Weet je Bever, ik mis ook weleens iemand. Weet je wat ik dan doe?’

Bever schudt het hoofd.

‘Dan probeer ik iedere dag iets leuks te doen.’

‘Maakt dat het missen minder erg?, vraagt Bever.

‘Misschien niet, maar ik word er wel blij van.’

Dag juf, fijne vakantie!

Een prachtig boek om voor te lezen zo aan het einde van het schooljaar. Alleen dit moment van voorlezen kan voor veel kinderen al een vorm van erkenning zijn. En omdat de dierenklas van Juf Hermelijn met afstand een mooie weerspiegeling is van een klas met kinderen, zullen ook de kinderen die dit ‘missen’ misschien niet zo voelen, zich kunnen herkennen in andere dieren (blader dan even naar de bladzijde met vrolijke weg steppende en fietsende dieren). Absoluut een aanrader voor de schoolbibliotheek. En een mooie cadeau-tip voor juffen en meesters van de onderbouw.

Tips voor in de klas

• Ik ga je missen, meester. Dit boek kan net zo goed symbool staan voor het missen van een meester. Schrijf bijvoorbeeld deze zin op het bord. Het kan natuurlijk ook heel goed zijn dat kinderen deze aanvulling al gedurende het lezen, zelf geven.
• Wie mis jij? Samen praten over wie je mist, kan een aanhaakmoment zijn voor kinderen om te vertellen over dierbaren die ze missen.
• Lijst met leuke dingen. Zo op de laatste dagen van het schooljaar, kun je samen met de kinderen een lijst maken met activiteiten die zij fijn vinden om te doen. Probeer ook laagdrempelige activiteiten op te schrijven (zoals buitenspelen in het verhaal).
• Dag juf, fijne vakantie! Het kan mooi zijn om centraal in de kring, een wensmoment te creëren. Laat de kinderen elkaar een fijne vakantie wensen. Dit kan bijvoorbeeld door ze door de kring te laten lopen en wanneer ze iemand tegenkomen, geven ze elkaar een hand, en maken deze zin met de goede naam af: Dag….., fijne vakantie!. Deze activiteit benadrukt de afsluiting van het schooljaar en verbondenheid met elkaar.

Vos is verdrietig, Sam Loman

De opa van Vos is doodgegaan. De titel is duidelijk en overzichtelijk voor jonge kinderen. In het verhaal volgen we Vos die een manier zoekt om met het verlies van opa om te gaan. Het verhaal start met een toegankelijke afbeelding waar Vos tranen heeft. Ook aan de uitdrukkingen op de gezichten van de andere dieren is goed te zien dat er iets verdrietigs is gebeurd. Alle illustraties hebben een lieve zachte uitstraling: daarom zeer geschikt voor jonge kinderen.

Vossenstreken

‘Wat mist ze de vossenstreken die ze samen uithaalden.‘

De nadruk ligt in de vormgeving van deze zin op het woord ‘mist’. Dit woord is afgedrukt in dikke zwarte letters. Een mooie reminder voor de voorlezer om hier de nadruk op te leggen. Het missen van een lieve dierbare loopt als een rode draad door het verhaal. De vossenstreken staan symbool voor alle herinneringen aan opa.

Sterrensymboliek

In de tekst staat dat opa een sterretje is geworden. Het kan een mooie aanvulling zijn om deze zin aan te passen naar: ‘Als we naar de sterren kijken, denken we aan opa.’’ Jonge kinderen zijn nog volop in ontwikkeling ten aanzien van het biologische doodsconcept, en dan kan het helpen om bepaalde zinnen aan te passen. Zo voorkom je dat kinderen denken dat een overleden dierbare daadwerkelijk transformeert naar een ster. Dat kan verwarrend zijn omdat kinderen zich nog volop ontwikkelen ten aanzien van de dood.

Gedenkhoekje

Vos zoekt een mooie plek uit om een gedenkhoekje voor opa te maken. Dit onderwerp in het verhaal kan ondersteunen om kinderen zelf ook een gedenkhoekje te laten maken voor iemand die gemist wordt. Het is voor kinderen fijn om een plek te hebben om naar toe te gaan. Op deze manier vormt een gedenkhoekje een plek om voor te zorgen. Het kan kinderen een steuntje in de rug geven om met diegene die gemist wordt, verder te leven. Een gedenkhoekje benadrukt de band die daar altijd zal zijn.

Vrienden

Vos vindt het fijn om met haar vrienden over opa te praten. De dieren nemen kleine troostcadeautjes mee voor Vos: een beschilderd steentje, een medaillon-ketting en eikelkoekjes. De afsluitende illustratie van het verhaal benadrukt samenzijn. Was alles in het gevoel van Vos eerst voornamelijk grauw en grijs, nu ziet Vos weer kleur. Samen met de andere dieren denkt Vos aan opa én heeft ze plezier.

´Opa zal ze blijven missen, maar ze voelt zich minder verdrietig nu ze weet dat haar vriendjes er altijd voor haar zijn. ´

Tips voor in de klas

• Vossenstreken. De vossenstreken staan symbool voor grappige en ondeugende herinneringen. Kennen de kinderen zelf ook vossenstreken? Of ondeugende herinneringen aan een dierbare? Fijn om deze samen te brainstormen en om kinderen de ruimte te geven deze te delen met de klas.
• Gedenkhoekje. Een gedenkhoekje maken en samenstellen kan uiteraard mooi zijn wanneer iemand kortgeleden is overleden. Echter, om kinderen mee te geven dat aan iemand denken ook op andere momenten kan, kun je ook op een willekeurig moment een gedenkhoekje maken in de klas. Vertel de kinderen dat er een herinner-plek komt in de klas om te denken aan lieve mensen. De spulletjes die in het boek worden neergelegd in het gedenkhoekje, kunnen als startpunt dienen. En de inhoud van de herinner-plek kan heel goed met de tijd veranderen.
• Herinnerkoekjes. De dieren in het boek eten eikelkoekjes. Het kan mooi zijn om samen met elkaar herinnerkoekjes te bakken of een koekje te eten tijdens het voorlezen (of na afloop natuurlijk). Dit benadrukt de warme en veilige setting. Ook kun je herinner-koekjes bakken en kinderen symbolische ingrediënten laten toevoegen.

Vaderdag

Op elke derde zondag in juni is het Vaderdag. Vaderdag wordt wereldwijd gevierd: in veel landen net als hier op de derde zondag in juni. Maar de data kunnen verschillen, zo valt Vaderdag in België een week eerder. Feit is wel dat veel vaders op Vaderdag in het zonnetje worden gezet. Ook op school is er vaak aandacht voor deze dag. Er wordt klassikaal geknutseld en nagedacht in dichtvorm. Maar wat doe je als een vader van een kind uit jouw klas overleden is? In deze blog zal ik kort de herkomst van Vaderdag toelichten. Ook benadruk ik wat de waarde kan zijn van inhaken op deze dag die door de kalender wordt gegeven. Ik schreef een papa-schatkaart-ritueel voor papa’s in warme herinnering en sluit af met een aantal boekentips.

Hoe het ooit begon

Het verhaal gaat dat Sonora Smart Dodd uit de staat Washington haar vader wilde eren. Dit was in 1909. Haar vader was een veteraan uit de Amerikaanse Burgeroorlog en weduwnaar geworden nadat zijn vrouw na de geboorte van hun zesde kind in het kraambed gestorven was. De inmiddels volwassen Sonora wilde de kracht van haar vader erkennen en eren. Het feit dat Moederdag inmiddels al gevierd werd, steunde haar in dit initiatief. Het duurde nog een flink aantal jaren totdat Vaderdag officieel erkend werd in de VS: tijdens het presidentschap van Nixon in 1972. In Nederland wordt Vaderdag vanaf 1937 gevierd.

In de klas

Vanuit de collectieve maatschappelijke beleving komt ook Vaderdag de klas binnen. Er is veel gesprek over wel of geen cadeautjes maken voor Vaderdag en Moederdag. Veelal wordt als reden gegeven dat het voor kinderen die geen vader in hun leven hebben of waarvan de vader overleden is, veel te pijnlijk is om hier zoveel aandacht te besteden. Ik denk dat juist dit moment door de kalender wordt gegeven om in de klas het gesprek te openen over verschillende gezinssituaties en gezinsvormen: een inhaakmoment. Immers, een onderwerp uit de weg gaan maakt het niet minder pijnlijk. En of het te commercieel is, is een andere discussie. Mijn mening is dat het belangrijk is om als school de reden te weten waarom je bepaalde dingen wel of niet doet. Dat maakt uit en zegt iets over het omgaan met dit soort onderwerpen. Besluit je tot een ander soort dag, bijvoorbeeld een ik vind je lief dag, ga het gesprek over de dierbaren die gemist worden ook dan niet uit de weg.

Wat wil jij?

Misschien wel de beste vraag om aan een kind te stellen die een vader moet missen. Wat wil jij? Op deze manier vragen we naar een persoonlijke behoefte en gaan we niet uit van iets dat we denken of van wat de ‘makkelijkste’ weg. Bovendien krijgen kinderen op deze manier de boodschap mee dat eenieder op zijn eigen manier iemand mist. En dan zijn er allerlei varianten mogelijk. Sommige kinderen willen  precies hetzelfde maken als de andere kinderen. Dan wordt het gemaakte cadeautje bijvoorbeeld in een herinner-hoekje gezet. Ook kan het zijn dat een kind iets voor een andere dierbare wil maken. En zelf heb ik een keer een kind in de klas gehad die graag iets voor zichzelf wilde maken. Hoe fantastisch wanneer een kind de ruimte krijgt en zelf mag beslissen. We volgen een kind. En het kind ervaart eigenaarschap in situaties die vaak al onvoorspelbaar en ongrijpbaar genoeg zijn.

Dode papa

‘Ik wens dat ze volgend jaar echt iets maken dat voor een dode papa is.’

Karin Kuiper

Deze uitspraak uit het boek ‘Je mag me altijd bellen’ van Karin Kuiper is me altijd bijgebleven. Ze wijdde een stukje aan het fenomeen Vaderdag en hoe het is om dit in een gezin te vieren waarvan de vader is overleden. Natuurlijk is dit een persoonlijke beleving, maar het kan helpen om verschillende invalshoeken tot je te nemen. Dit geeft ons als leerkrachten bewustwording mee. Dit ondersteunt ons in het met open blik meereizen met de kinderen van onze klas.  

Suggesties

Mijn tip voor leerkrachten: geef kinderen de ruimte om zelf te bedenken wat ze willen. En in het kader van deze uitspraak is het fijn om een aantal suggesties achter de hand te hebben. Het ene kind zal zelf een idee hebben terwijl een ander kind misschien zal aangeven iets te willen maken voor op het graf/herinner-plek. Dan kun je bijvoorbeeld drie suggesties geven. En onthoud een tekening is net zo goed als een mooi geknutselde kaarsenhouder. De betekenis zit hem niet in hoe mooi en ‘perfect’ het eruit ziet. Hieronder een kleine brainstorm:

• Een herinner-tekening en deze lamineren zodat het bijvoorbeeld bij het neergelegd kan worden.
• Een symbool van strijkkralen: welke kleuren kiest een kind? Welke vorm? Dit materiaal leent zich ook uitstekend voor het neerleggen bij een graf of andere herdenkingsplek buiten.
• Ook kun je denken aan een ritueel in kleine groep of met de hele klas: bellen blazen, stoepkrijt, een kaarsje in de klas.
• Kaarsje versieren, kandelaartje maken.
• Steen met wens of herinnering
• Papa-Herinneringen brainstormen in het Rouwpaspoort
• Maak een zakje hartjes-bladconfetti met gedroogde bladeren en een hartjesponsje. Stop dit in een zakje met daarop de tekst: Ik denk aan je papa. Een kind kan dit zakje mee naar huis nemen en eventueel op een bijzondere plek laten neerdwarrelen of met de wind mee geven. Geef eventueel als tip mee naar huis dat een kind hierbij een symboolzin of zelfgeschreven gedichtje uitspreekt.

Papa-schatkaart

Met de papa-schatkaart kan een kind glinsteringen in zijn/haar gouden traan ontdekken. Het leek me mooi om de schatkaart te verbinden met herinneringen, mooie eigenschappen, glinsterende gouden tranen en een weg naar het hart: de plek om alles wat je lief is te bewaren in een diep gevoel van een altijddurende verbinding. Een schatkaart heeft voor kinderen vaak een bijzondere betekenis, zeker wanneer ze deze zelf ontwerpen. De schatkaart benadrukt dat je altijd weer een weg kunt vinden naar iets van grote waarde. Ook al duurt dit soms even en lijkt deze weg soms ingewikkeld. De papa-schatkaart is eventueel individueel in te zetten voor kinderen in jouw klas met een overleden papa. De  kinderen maken zelf de route van het beginpunt in de linkerbovenhoek naar uiteindelijk het hart aan de andere kant van het papier. Via onderstaande knop kun je de opzet voor het ritueel downloaden.

Boekentips

Er zijn meerdere boeken die het verlies van een papa centraal stellen. Ik maakte een boekenlijst met daarop de boeken die ik heb mogen bekijken en beschrijven. Hieronder zet ik een aantal boeken neer met een verwijzing naar een blog die ik over het boek schreef. Een uitgebreide lijst kun je onder aan deze blog downloaden.

De geluksplukkers, Ingrid Vandekerckhove & Carolien Westermann

In het land Lespelein woont koning Troebedoer met zijn dochter Willemijn. Willemijn is dan wel een prinsesje, ze ziet er niet zo uit. Willemijn heeft een fijn leven in het paleis: het allerliefste speelt ze. Willemijn stelt haar vader vragen over geluk. Deze vragen zullen ook kinderen aanspreken, want wat is geluk eigenlijk? Wanneer haar vader doodgaat, gaat ze op zoek naar geluk en hoe ze een blijvende band houdt met haar vader.

Vos wil naar de maan, Floor Tinga

De maan en de sterren spreken vaak tot de verbeelding wanneer het gaat om iemand missen. Kinderen vragen zich af waar iemand is. De blijvende band is voor kinderen belangrijk en brengt hen ook zeker waarde. De ruimte die kinderen krijgen om na te denken over een plek voor een overleden dierbare, is ondersteunend voor het integreren van het verlies in het levensverhaal. En dit boek speelt daar op een mooie manier op in. Zou de papa van Vos op de maan zijn?

Aan tranen heb je toch niks, Espen Dekko

Een prachtig jeugdboek voor kinderen vanaf tien jaar. Het boek heeft veel indruk gemaakt: tot de laatste bladzijde was ik geboeid. Mijn tip is om dit boek voor te lezen wanneer je jouw klas een beetje kent, zicht hebt op de grote lijnen van levensverhalen en de warmte en veiligheid kunt borgen. Bekijk dan zeker eens of dit boek een optie is om voor te lezen. Misschien niet een laagdrempelig onderwerp maar wel vol herkenbaarheid voor veel kinderen. Iemand missen en verliezen: het is vroeg of laat onderdeel van elk levensverhaal. En zo kan dit boek een onderdeel zijn van Gouden levenslessen.

De geluksplukkers,Ingrid Vandekerckhove & Carolien Westermann

Er was eens….. Heerlijk dat deze woorden het verhaal inluiden: het geeft direct weer dat het een verhaal is vol verwondering. Een prachtig boek dat benadrukt dat je jouw eigen boodschappen, helpende gedachten en beleving mag vinden in jouw weg naar geluk. Een verhaal over missen, verbondenheid en zoeken naar betekenis en symbolen.

Geluk

In het land Lespelein woont koning Troebedoer met zijn dochter Willemijn. Willemijn is dan wel een prinsesje, ze ziet er niet zo uit. Willemijn heeft een fijn leven in het paleis: het allerliefste speelt ze. Willemijn stelt haar vader vragen over geluk. Deze vragen zullen ook kinderen aanspreken, want wat is geluk eigenlijk?

‘Geluk ruikt naar hemelsblauw en wolkenwit.

Is geluk lekker?

O ja, reken maar, het smaakt naar ijs.‘

Hemel

Koning Troebedoer kondigt aan dat hij op een dag niet meer zal zijn. Hij heeft met Willemijn een gesprek over de hemel en hoe hij vanaf de wolken naar zijn dochter zal kijken. Daarbij geeft hij een waardevolle boodschap:

‘En vergeet niet, maak je leven mooi! Wat ik het liefste wil, is dat jij gelukkig bent….’

Koning Troebedoer gaat dood en zo wordt Willemijn de koningin van het land. Het verhaal neemt ons mee in haar zoektocht om gelukkig te zijn.

Post

De wolkenbriefjes van Willemijn en de lichtblauwe brieven van haar papa, vormen een rode draad in het verhaal. De boodschappen die ze aan elkaar geven zijn in rijmvorm geschreven. Dit voelt extra warm en vertrouwd. Willemijn gaat op zoek naar verschillende hoge punten om vanaf daar haar wolkenbriefjes te versturen naar haar vader. Wanneer Willemijn haar wolkenbriefje aan de ballon vastmaakt , blaast ze wat geluk in de ballon en laat hem vervolgens wegvliegen.

Verbeelding en verbinding

Dit boek geeft zoveel ruimte aan verbeelding en een verbinding in stand houden met een overleden dierbare. Dat is een belangrijke boodschap. Omdat dit verhaal een sprookje is en daarbinnen alle vrijheid heeft voor magische gebeurtenissen, kan dit heel goed uitgelegd worden aan kinderen mochten zij hier vragen over hebben.

Zoektocht

Buiten dat kinderen behoefte hebben aan een ontwikkeling ten opzichte van wat de biologische dood precies inhoudt, is daar ook een andere zoektocht naar het begrip ‘after life’. Waar ben je als je dood bent? En kun je nog boodschappen van diegene ontvangen? Wat kun je doen met de woorden die je nog voor jouw dierbare hebt? Dit verhaal benadrukt dat je daarin jouw eigen weg mag vinden. En wanneer kinderen er anders over denken, kan dit verhaal leiden tot interessante gesprekken waarin kinderen de ruimte en veiligheid voelen om hierover te praten.  De klas is de plek om deze onderwerpen te onderzoeken.

Vriendschap

Gedurende het verhaal zie je dat Willemijn ook briefjes gaat schrijven aan haar vriendin Gwendolyn: in het hier en nu. Ze voelt zich gesteund door haar ouders die op een ander plek zijn, maar wel voor altijd bij haar horen. Dit kan kinderen uitnodigen om ook lieve berichten aan eigen vriendjes en vriendinnetjes te schrijven. De dimensie ‘verder leven’ staat centraal.

Sprookjesachtig

De illustraties zijn dromerig, gedetailleerd en in lieve zachte kleuren gemaakt. Ze ondersteunen het verhaal op krachtige wijze en benadrukken bovendien de sprookjesachtige sfeer van het verhaal. Wat mooi is om te bedenken is dat dit boek voor kinderen die bijvoorbeeld zelf een vader zijn verloren, voor een veilig laagje kan zorgen tussen hun eigen verhaal en dat van Kwien Willemijn. Er kunnen herkenningspunten zijn en wellichte mooie ideeën om mee aan de slag te gaan, wel is het duidelijk dat dit verhaal als een sprookje is: een veilige setting voor het bespreekbaar maken van verlies, verbinding en verder leven.

Tips voor in de klas

• Wolkenbriefjes. Zorg voor een wolkensjablonen op papier en laat kinderen een eigen briefje schrijven of tekenen aan iemand die ze missen of heel lief vinden. Ook kunnen ze wolkenbriefjes maken voor klasgenoten.
• Blauwe brief. De vader van Willemijn stuurt haar briefjes terug. Soms kan het ook heel fijn zijn om te bedenken wat iemand nog aan je zou kunnen zeggen. Samen met een kind kun je nadenken over wat deze boodschap zou kunnen zijn. Laat deze op een blauw papier schrijven. Opgerold, net als in het verhaal, kan deze brief een plek krijgen in een herinnerhoekje.
• Spelen. Dit verhaal kan met spelmateriaal mooi nagespeeld worden. Maar er bijvoorbeeld een verteltafel van.Het is extra mooi dat spel zo duidelijk naar voren komt in het verhaal: spelen is de eerste taal van kinderen.

Granaatappelmeisje, Hadi Mohammadi & Neda Rastin Mehr vertaling: Jef Aerts

Dit prachtige prentenboek gaat over een kleindochter die haar oma moet missen. Een mooi verhaal, prachtige zinnen en een verdieping voor het element tijd. De warme illustraties en rijke tekst maken het een fijn geheel om voor te lezen. Een boekenpareltje voor de thuis- en schoolbibliotheek en zeer geschikt voor de onder- en middenbouw. Maar ook voor dit boek geldt dat ik het me heel goed kan voorstellen dat je dit aan een volwassene geeft als erkennend cadeau. In deze blog licht ik een aantal zinnen uit.

‘Vier seizoenen geleden verliet oma ons huis.
Mama en ik bleven achter met de granaatappelboom.’

Met deze zinnen begint het boek en wordt tevens een belangrijk element voor de blijvende verbinding met oma weergegeven: de granaatappelboom. Deze boom groeit over het algemeen in gebieden met een middellandse zeeklimaat: wellicht een verbindend haakje voor sommige kinderen. Granaatappels staan symbool voor vruchtbaarheid vanwege hun vele zaden. Wellicht ook mooi om te benadrukken in de klas. Gedurende het verhaal komen allemaal herinneringen aan oma boven. Het meisje heeft nog wel de wandelstok van oma. Het meisje wandelt met de wandelstok het leven door dat verder gaat. Ze is op zoek naar oma.

‘Hoe kon oma nu weggegaan zijn zonder wandelstok? ‘

Dit verhaal biedt hele mooie aanhaakmomentjes voor kinderen om op gesprek te komen als ze daar behoefte aan hebben. De poëtische tekst laat veel ruimte voor kinderen om het verhaal aan te vullen en in eigen woorden te vertellen wat er gebeurd zou kunnen zijn met oma. Vul dit als voorlezer of meelezer eventueel aan met wat concrete taal. Dit kan kinderen helpen om grip te krijgen op het onderwerp.

‘In de lente bloeit de granaatappelboom weer. En met een mandje vol granaatappelpitten lopen mama en het meisje naar de plek waar oma nu ligt.‘

Mooi om bij deze tekst de kinderen even extra goed te laten kijken naar de plek waar oma nu is. De illustraties zijn aquarel-achtig, maar zeker duidelijk genoeg voor kinderen om er een begraafplaats in te ontdekken.

‘Eén zaadje ligt hier,’ hoorde ik oma weer fluisteren in mijn hoofd, ‘Maar duizend zaadjes groeien in jullie.’

Het leven dat doorgaat met diegene die je mist voor altijd bij je: in warme herinnering. Dat wordt door dit prachtige verhaal zeker benadrukt, Het boek ademt warmte en geeft een zomerse gloed mee aan het verhaal. Door het hele schooljaar heen geweldig om voor te lezen. En ook kan zonnig weer een mooi inhaakmoment zijn voor jou als leerkracht om dit boek voor te lezen, centraal te zetten en eventueel de symboliek uit te lichten. Ik merk zelf dat een bepaald seizoen me aan een bepaald boek doet denken. En dit verhaal heeft een zomerse gloed over zich.

‘Ik ben een granaatappelmeisje, net als oma.‘

Een extra mooi weetje over dit boek

Dit boek kwam tot stand binnen het project “Read with me”, dat Iraanse kinderen in moeilijke maatschappelijke omstandigheden of in geïsoleerde gebieden in contact brengt met bijzondere (prenten)boeken. Granaatappelbomen komen veel voor in Iran.

Tips voor in de klas

• Ieder kind een granaatappelpitje. De zintuigen worden in dit verhaal benadrukt: het meisje voelt de warme handen van oma, de bladeren roken naar haar handen. De zintuigen van de kinderen kunnen extra geprikkeld worden door te zien uit hoeveel pitjes een granaatappel bestaat. En als iedereen een pitje heeft kan dit geproefd worden. Of laat de kinderen nadenken waar zij het granaatappelpitje zouden willen planten.
• Granaatappel. Laat de kinderen een granaatappel zien na afloop van het verhaal. Vertel dan nog een keer de symboolzin: ‘Eén zaadje ligt hier,’ hoorde ik oma weer fluisteren in mijn hoofd, ‘Maar duizend zaadjes groeien in jullie.’ Wat heeft dat volgens de kinderen te maken met de granaatappel?
• Blijvende herinneringen. Samen nadenken over de herinneringen die overblijven wanneer iemand overleden is. Misschien zijn er kinderen die een herinnering willen delen.
• Laatste afbeelding. Op de laatste afbeelding zien we het meisje onder de bloeiende boom staan. Je kunt deze afbeelding kopiëren en de kinderen gedachten en herinneringen voor het meisje laten bedenken. Stimuleer ze om ook een gedachte over het nu te laten formuleren. Je verplaatsen in het granaatappelmeisje, een mooie vorm om je te verplaatsen in een ander. Deze afsluitende zomerse illustratie leent zich ook heel goed voor het neerzetten in de klas met daarbij bijvoorbeeld een kaarsje of met briefjes erbij om namen of herinneringen op te schrijven.

Opa en de walnoot, Ammi-Joan Paquette & Felicita Sala vertaling: Edward van de Vendel

Dit boek ging afgelopen week mee naar de klas. Een liefdevol verhaal over de warme band tussen Emilia en haar opa. En ook over de verbondenheid die blijft bestaan over de grenzen van leven en dood heen. Zelf had ik het boek al bekeken en gelezen en toch verraste het me hoe de kinderen het verhaal beleefden. Het is een boek dat een mooi aanhaakmoment kan zijn voor kinderen om inzicht in de grotere levensloop te krijgen. Voorlezen in iedere klas van onder- en middenbouw zou ik zeggen. Want met dit verhaal heb je een gouden levensles in handen.

Uitstekend verhaal  

Emilia vindt op een dag een walnoot op haar nachtkastje. Opa weet hier een uitstekend verhaal over, zegt hij. Ik vind het woord ‘uitstekend’ zo goed gekozen. Het geeft aan dat het bijzonder is: een verhaal met een gouden randje. En zo neemt dit uitstekende verhaal je mee naar de jonge opa die op een dag moest verhuizen. Hij kon uit het raam van zijn slaapkamer een walnoot plukken en deze reisde altijd met hem mee. Ondertussen groeit de walnoot steeds verder totdat hij het notenboompje, na een aantal verhuizingen, in goede bruine aarde plant in de tuin van het huis waar Emilia en opa nu zijn. Terwijl opa het verhaal over vroeger vertelt, beweegt hij steeds langzamer.

‘Opa bewoog heel langzaam, alsof zijn batterijen het bijna niet meer deden.‘

Verbeeldende wereld

De verhaallijn boeide mijn groep twee vanaf het begin. Ongeacht taalniveau waren de kinderen betrokken bij het verhaal. En eigenlijk is dit niet zo gek, want dit verhaal gaat verder dan het begrijpen van de woorden. Warme duidelijke illustraties leiden naar een extra wereld. Ze nemen je mee in een verbeeldende wereld: er wordt een diepere symboliek gevoeld. Een beleving die persoonlijk en uniek is. Kinderen spreken deze taal van verbeelding allemaal op hun eigen manier. Het was echt ontroerend hoe ze het verhaal op zich in lieten werken.

Beleven en delen

Tussendoor deelden kinderen hun beleving. Daar was ruimte en rust voor. Ik was echt onder de indruk van hun inzichten en overdenkingen. Ik heb weer zoveel geleerd van de kinderen en waarmee ze aanhaakten. Ik genoot intens van dit voorlees-levens-moment. Tevens ontdekte ik wederom dat kinderen hun eigen symboliek uit een verhaal pakken en deze delen met de andere kinderen. En dat allemaal terwijl ze de levensloop, het grotere plaatje proberen te begrijpen.

´Ik denk dat de opa dood gaat´, even later trots concluderend: ´Zie je wel, ik had gelijk´.

´De ziel van opa zit in de boom.´

´Emilia gaat later ook dood´

Symboliek

De walnoot staat symbool voor het doorgeven van verhalen en de waarde hiervan voor volgende generaties binnen een familie. Waardevol ook dat het vertrekken uit een land zo duidelijk naar voren komt in het boek. Voor veel kinderen op school is dit een thema dat speelt. Evenals het missen van een dierbaar persoon. Dit boek nodigt uit om aan te haken met je eigen verhaal en ervaringen: een boek voor glinsterende gouden tranen.

Tips voor in de klas

• Symbool van een land. De opa van Emilia nam een walnoot mee tijdens de lange reis naar een ander land. Dit kan een mooie aanleiding zijn om samen met kinderen op zoek te gaan naar een symbool dat past bij hun land van herkomst.
• Walnoot. Je kunt het symbool van dit verhaal extra benadrukken door een echte walnoot mee te nemen. Deze laat je zien voorafgaand aan het voorlezen van het verhaal. En ook is het een mogelijkheid om direct na het verhaal, of juist op een ander moment, deze walnoot te gebruiken om een verhalenkring te organiseren. Diegene die de walnoot vast heeft vertelt een familieverhaal.
• De boom. De boom die symbool staat voor het leven dat doorgegeven wordt. Hoe mooi om dit te benadrukken. Ga met de klas naar een boom op het schoolplein of in de buurt en maak een groepsfoto bij de boom. En wil je andere landen hierbij betrekken dan kun je met de kinderen nadenken over welke bomen er vooral groeien in de landen van herkomst.  
• Uitstekend verhaal. Mooi om deze omschrijving van een bijzonder verhaal in de klas terug te laten komen. Kinderen kunnen bijvoorbeeld een tekening maken van een uitstekend verhaal. Of geef zelf een voorbeeld van een uitstekend verhaal.

Soko, Marc de Bel & Arnold Hovart

Dit boek gaat over verlies, vriendschap en alle gevoelens die daarbij kunnen komen kijken. Wanneer de moeder van Soko doodgaat, voelt Soko van alles. De dierenwereld waarin verlies wordt meegemaakt zal bij kinderen interesse kunnen wekken. Tevens kan deze dierenwereld voor een warme en veilige afstand zorgen terwijl kinderen tegelijkertijd herkenning vinden in het verhaal. Kinderen die zelf verlies hebben meegemaakt, zullen de emoties van Soko in het geheel of delen ervan herkennen. Deze emoties worden ondersteund door sprekende afbeeldingen.

Soko

Het olifantje Soko heeft het erg warm en gaat zwemmen. Zijn moeder zit rustig bij de Grote Doornstruik, haar favoriete plek. De eerste afbeeldingen stralen een ontspannen warme dag op de savanne uit. Deze voor-situatie (voordat alles voorgoed veranderde) wordt hierdoor extra benadrukt. Soko gaat samen met Schildpad naar de vijver en hij neemt een heerlijke frisse duik. Maar dan hoort hij zijn moeder bang roepen. Soko schrikt ervan, ook hoort hij een luide knal. En de plek waar moeder altijd rust, is nu leeg.

‘Soko voelt zich heel erg eenzaam en helemaal alleen op de wereld.’

Hoop

Wanneer Soko wakker wordt, heeft hij in eerste instantie hoop. En daarna is daar het harde besef: waarschijnlijk komt mama nooit meer terug. De bijbehorende illustratie laat dit mooi zien. Dit biedt aanknopingspunten om samen met kinderen deze emotie te onderzoeken. Hoe wordt dit geuit en welk gevoel kan hieronder zitten?

‘De zon staat al hoog aan de hemel, als Soko wakker wordt. Hij kijkt hoopvol om zich heen.

Schildpad

Dit verhaal gaat niet uit de weg dat boosheid kan overgaan in woede: dat je dingen kapot wil maken. Schildpad William schiet te hulp en laat Soko op zijn schild stampen. Misschien komt dit in eerste instantie pittig over, maar ik denk dat juist deze wending in het verhaal kinderen kan uitnodigen om te vertellen wat je met woede en boosheid kunt doen. William de Schildpad symboliseert ook het feit dat je je soms gewoonweg zou willen verstoppen: even weg van alles. De vraag: ‘Wie herkent dit?’ kan erkenning zijn voor veel kinderen. En dan zijn antwoorden niet altijd nodig. Die erkenning kan ook in stilte plaatsvinden. Het is al een groot goed dat door middel van het verhaal van Soko, pijn en verdriet niet uit het leven van jonge kinderen worden gehouden.

‘Zijn woede raakt maar niet bekoeld. De pijn is zijn hart is te groot.’

Opbouw

De illustraties tonen duidelijk en treffend hoe de emoties zich opbouwen met uiteindelijk ontlading en groot verdriet. Ook dit kan een mooi haakje zijn voor gesprekken met kinderen. De laatste afbeelding straalt rust uit: Soko, William en Muis zitten samen op een berg. Ze delen verhalen en ervaringen met elkaar. Hier komt de waarde van vriendschap en samenzijn naar voren.

‘Ze leggen allebei een poot op Soko’s rug, terwijl de sinaasappelzon traag achter de Grote Doornstruik wegzakt en een warm gevoel Soko’s lege borstkas vult……’

Veerkracht

Een boek dat een waardevolle toevoeging is voor de onder- en middenbouw van de basisschool. En zoals aan het einde van het boek beschreven staat: ‘Soko is meer dan een boek. Het is een missie.’ De realisatie van het boek ‘Soko’ is een onderdeel van het project ‘Warme William’. Dit project zet zich in voor het mentaal welbevinden van de jeugd. Het verhaal van Soko kan een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van veerkracht bij jonge kinderen. Immers, veerkracht is niet iets wat je hebt of niet: veerkracht kan ontwikkeld worden. En een belangrijke stap hierbij is dat kinderen ervaren dat gevoelens er mogen zijn en dat echt luisteren van grote waarde is. We hoeven niet altijd direct een antwoord te hebben op pijn en verdriet.

Tips voor in de klas

Bij het boek is een uitgebreid lespakket ontwikkeld. Neem zeker even de tijd om dit pakket met allerlei activiteiten en fijne invalshoeken te bekijken. Zo staan er tips in om het verhaal te bespreken in de klas. En ook wordt er een tal van doe-activiteiten beschreven. Pak er vooral uit wat jou aanspreekt en waarbij je het praten over gevoelens en de ontwikkeling van veerkracht kan integreren in jouw klas. Zo ga ik aan de slag met de muziekmuur: ik ben geïnspireerd geraakt door de activiteiten die hierbij beschreven staan en zie veel mogelijkheden voor in de klas.

Hoe zou het hierna zijn? Silvia y David Fernández & Mercè López

Inmiddels heb ik al zoveel boeken mogen inzien die de dood, rouw en verlies bespreekbaar maken. En toen ik dit boek las en de bijbehorende illustraties eens goed bekeek, besefte ik me de waarde van dit prentenboek. Want buiten dat kinderen een biologisch doodsconcept ontwikkelen, is er ook een tweede doodsconcept dat kinderen (en ook volwassenen) onderzoeken: want wat is er na de dood?

Wat is er na de dood?

Acrobaten

De acrobaten van Circus Melkweg doen allerlei spannende dingen. En het verhaal opent met de vraag of dat misschien de reden is dat ze zo vaak praten over doodgaan. En terwijl je kijkt naar een afbeelding met alle acrobaten, wordt gesteld dat in dit Circus Melkweg eenieder anders over de dood nadenkt. Wat een prachtige starter om met kinderen dit thema bespreekbaar te maken. En daarbij is er niet één waarheid en worden verschillende opvattingen na elkaar uiteengezet.

Afterlife

De verschillende dieren laten allemaal een andere invalshoek zien ten aanzien van de dood en afterlife (=het leven na de dood). Zo denkt de haai van hoge hoogtes dat je na de dood naar de hemel gaat. Terwijl Fatima, de waarzegster van de woestijn, denk dat je na de dood naar een hele mooie tuin gaat: de Tuin van Eden. Zo komen ook het Dodenrijk, opnieuw geboren worden, verschillende levens, het worden van een geest, het voortleven in gedachten van dierbaren en als energie zijn tussen de sterren aan bod. En al deze visies op de dood worden ondersteund door toegankelijke afbeeldingen die meer details geven aan de tekst van het verhaal.

Trudie, de koningin van de trapeze, gelooft dat we hierna…..

voortleven in de gedachten van anderen,

die terugdenken aan alle mooie dingen die we hebben gedaan.

Gesprek

En…wat denk jij? Daar sluit het boek mee af. Een mooie opening voor gesprek. De acrobaten van Circus Melkweg laten zien dat je er verschillend over kunt denken. Er is niet één visie op wat er na de dood is. Wanneer je dit verhaal voorleest in de klas denk ik dat je er rekening mee kunt houden dat er ook kinderen zien voor wie het nog niet duidelijk is wat ze denken of vinden. En tegelijkertijd zullen er kinderen zijn die van huis uit bijvoorbeeld een religieuze achtergrond hebben en zichzelf herkennen in de opvatting van één van de dieren.

En … wat denk jij?

Een veilige verbinding

Dit verhaal geeft je iets in handen waardoor je met kinderen een veilige verbinding kunt maken om de dood bespreekbaar te maken. De toegankelijke illustraties geven geen zwaarte aan het onderwerp. Juist laat dit boek zien dat ook de dood een onderdeel is van het leven. En daarom zou ik dit boek in de kast van de klas neerzetten nadat je het hebt voorgelezen. Dan geef je kinderen de waardevolle boodschap mee dat dit onderwerp ook een onderdeel is van het schoolleven. En bovendien is er nog zoveel te ontdekken op de afbeeldingen. Waarna kinderen ook onderling gesprekjes kunnen voeren over de dood. Iets waar ze vanuit ontwikkeling en persoonlijke ervaring behoefte aan hebben.

Lotta mist oma, Diane Put & Rik de Wulf

Boeken die al herkenbaar zijn omdat ze onderdeel zijn van een serie, kunnen wellicht extra zorgen voor warmte en veiligheid. Extra waardevol dat ook een thema als afscheid en verlies een vertrouwde plek kan krijgen binnen deze reeks boeken, thuis en op school. Lotta zal voor veel kinderen al een bekend figuur zijn en dat kan ondersteunen bij het bespreekbaar maken van thema’s als rouw, verlies en afscheid.

‘Oma ligt begraven op het kippenkerkhof. Oma werd heel ziek en nu is ze er niet meer.‘

Fijne herinneringen

Warme mutsen breien, de kuikens leren scharrelen, heerlijke pannenkoeken bakken: fijne herinneringen aan oma worden gedeeld.  Het recept van oma is doorgegeven en daarom bakt tante Cato nu de heerlijkste pannenkoeken. Dit doorgeven is een mooie gedachte die je ook met jonge kinderen verder kunt onderzoeken. Op deze manier kunnen kinderen iets doen en blijven verhalen verteld worden.

Sterrensymboliek

In het verhaal wordt verteld dat oma een sterretje is geworden. Ik zou als tip geven om dit voor kinderen in een bredere context te plaatsen of om de tekst een beetje aan te passen. Want naar de sterren kijken en denken aan een overleden dierbare is voor veel mensen een ondersteunende en troostende gedachte. Bovendien sluit dit mooi aan bij het volgende stuk van dit verhaal.

Fantasie

Lotta beleeft een avontuur in haar droom. Er belandt een groot ei in haar bed, Lotta gaat erin zitten en het ei schiet de hoogte in. Ze ontmoet oma in haar dromen. Wanneer ze weer wakker wordt komt ze erachter dat ook de andere kuikens over oma hebben gedroomd. Wat ik fijn vind in dit verhaal voor jonge kinderen, is dat fantasie en dromen worden losgekoppeld van de realiteit. Dit geeft ruimte aan gesprekken met kinderen en leert ze tegelijkertijd dat denken aan lieve mensen mag. Tevens kunnen herinner-dromen heel fijn zijn.

‘Hopelijk dromen ze ook vannacht weer

Een heerlijk knusse oma-droom.’

Tips voor in de klas

• Volgen. Het is interessant om goed te volgen wat kinderen zelf vertellen tijdens en na het horen van dit verhaal. Welke verhalen spelen er in de levens van de kinderen? Vul deze eventueel in op de gouden tranen brainstorm.
• Herinner-dromen. Praat samen over herinner-dromen die de kinderen weleens hebben gehad.